59318 IMG90

ugnoiua wjuauuK pmwu»m uiujrwłuuauZflUi w ru'órc2oici, narzuca jej szereg schemuów i wiążących norm. Odwrotnie krańcową możliwość potwierdzają epoki programowo manifestujące niezawisłość sztoki i artysty od warunków żyda, głoszące wolność twórcy od społecznych zobowiązać, np. modernizm z przełomu w. XJX i XX. Jednakże obydwie możliwości różnią się między sobą tylko co do stopnia zależności pisarza i dzieła od wpływu społeczeństwa. I w jednym, i w drugim wypadku działania twórcy są bowiem określane przez cały splot socjalnych okoliczności. Dzieło literackie, będąc wytworem jednostki, jest równocześnie zawsze w takim czy innym stopniu wytworem życia społecznego.

C Utwór literacki jako czyn społeczny twórcy

Utwór literacki jest faktmi społecznym, ponieważ oddziałuje kształ-tująco (w kaAibrni razie zawsze jest nastawiony na takie oddziaływanie^ na świadomość odbiorców, ponieważ jest czynem autora, sposobem jego społecznego rhaufema mającego na celu wywołanie określonych reakcji czytelników, zmian w ich poglądach, odczuciach i zdolnościach do przeżyć. Jest taktem społecznym, ponieważ przenika w świadomość zbiorową £    ją, czasem zgodnie z zamierzeniami pisarza, czasem

wbrew jego intencjom.

Mówiliśmy wyżej o wpływie żyda społecznego na pisarza i na produkt jego czynności twórczych, jakim jest dzieło- Obecnie mówimy o wpływie odwrotnym; dzieła na życie społeczne. Wpływ ten może obejmować bardzo różnorodne zakresy żyda społecznego.

Dzieło literackie wpływa przede wszystkim na sferę swoistych przeżyć estetycznych odbiorców. Kształtuje ono postawę czytelników wobec zjawisk sztoki literackiej, wobec artyzmu, wobec kategorii piękna, formuje ich wrażliwość estetyczną i zdolność do reagowania na wizję artystyczną, na poetycki obraz i język. Oddziaływanie to dokonuje się każdorazowo w procesie indywidualnego odbioru dzieła, a poprzez Indywidualne odbiory obejmuje pewien społeczny krąg czytelników. Kształtując postawy estetyczne pojedynczych czytelników, formuje rów- -nocześnie postawę pewnej zbiorowości, jej gusty, upodobania i smak

mi «r    JfAf or/fnika Mntini<iwn tłft

ty- ROSWÓJ kulturalny zbiorowości polega na ciągłym prayewajaniu nowych osiągnięć twórczych, które wzbogacają i rozszerzają Istniejący świat wartości.

Estetyczna funkcja dzieła literackiego nigdy nie występuje samodzielnie i wyłącznie; jest związana nicrozdziclnie z innymi funkcjami. Nie jest solistą, lecz członkiem orkiestry. Dzieło literackie, oddziałując na wrażliwość estetyczną odbiorców, formuje jednocześnie ich postawę w szerszym zakresie: rozszerza horyzonty poznawcze, dostarcza określonej wiedzy o życiu, o zjawiskach historycznych, o psychologii, formuje światopogląd, utrwala w ich świadomości pewne wzorce moralne, sprzyja powstawaniu norm etycznych, kształtuje zapatrywania ideowe.

Nb przykład Cierpienia młodego Wertera Goethego zrodziły zjawisko niezwykle w ażne dla kultury uczuciowej w. XVIII i XIX, zwane wer-tenrzmem, które nie tylko utrwaliło się w literaturze sentymentalnej i romantycznej, ale także przeniknęło w życic, gdzie losy bohatera powieści Goethego stały się modelem przeżyć, niejako wzorem nieszczęśliwej miłości. Dzida literatury romantycznej byty jednym z czynników wydatnie kształtujących modę, styl zachowania się (wpływ bohatera romantycznego), reakcje uczuciow c, postawę wobec tycia dziewiętnastowiecznych czytelników. Utwory literackie jak gdyby narzucały „styl” określonym sytuacjom życiowym. Problematyki ideowa Mickiewiczowskiego Konrada Wallenroda ukształtowała specyficzne zjawisko pycho-| -socjologiczne, jakim byi fzw. waJcnrodyzm, posuwa moralna człowieka, który w słusznej walce z wrogi m ucieka się do Środków w normalnych warunkach uznawany-!, za niegodne (np. zdrada). Postawa u —    I

■. jak wiadomo — odegrała znaczną tx !ę w kształtowaniu się ideologicznych uzasadnień dla strategii walki narodowowyzwoleńczej.

Oddziaływanie wzorców literackich na żyde yjccmc daje się obserwować w jego rozmaitych sferach. Konwencje poetyckie, skrystalizowane | mące liryczne, style wypowiedzi literackiej panujące w danej epoce —

| spływają kształtujące na obyczajowość, nie są bez Buczenia li sfery poeźyó osobistych ludzi w owej epoce żyjących, wpływają ni powita-| wmie określonej normy intymności (szerzej o niej w rozdziale poświę-| ornym liryce), na charakter i „rytuał** wzruszeń erotycznych, na style I cptttolanie, na zwyczaje panujące w stosunkach towarzyskich, na modę E i sposoby mówienia. Doniosłość tego rodzaju zjawisk docenia współ-■ # tzesaa socjologia, badająca między Innymi wpływy „wzorów osobowych*¹