48062 skanowanie0013 (11)

I

I

293

OSKARD GEKSTTS

ści drama tycznej jest tylko linearna i jednoznaczna progresja ku obiektywności, bez żadnego śladu „zamiany za na przeciw". Tak samo u Stai-gera, według którego przejście od „wzruszenia" (Ergriffenheit) lirycznego do „panoramy". (Uberschau) epickiej, potem do „napięcia” (Span-nung) dramatycznego, oznacza ciągły .proces obiektywizacji czy też postępującej dysocjacji między „podmiotem" a „przedmiotem”⁵*.

Łatwizną i próżnością byłoby ironizowanie na temat tego kalejdoskopu taksonomicznego, w którym zbyt ponętny schemat triady*⁵ przekształca się nieustannie, aby przeżyć jako forma przyjmująca każde znaczenie, zależnie od przypadkowych domniemań (nikt naprawdę nie wie, jaki rodzaj poprzedził historycznie pozostałe, jeżeli w ogóle można postawić takie pytanie) i wymiennych atrybucji: założywszy bez większego zaskoczenia, że liryka Jest trybem najbardziej „subiektywnym”, trzeba oczywiście przypisać „obiektywność" jednemu z dwu pozostałych i z konieczności termin pośredni trzeciemu; ale ponieważ nie ma tutaj żadnej oczywistości, ten ostatni wybór pozostaje zasadniczo zdeterminowany przez implikowaną — lub eksplikowaną — waloryzację w „postępie” linearnym lub dialektycznym. Historia teorii rodzajów znaczona jest tymi fascynującymi schematami, które kształtują lub zniekształcają często różnorodną rzeczywistość obszaru literackiego, twierdząc, że odkrywają „system" naturalny tam, gdzie tworzą sztuczną symetrię z wieloma ślepymi oknami. Te tworzone na siłę konfiguracje nie zawsze są bezużyteczne, wprost przeciwnie: jak wszystkie prowizoryczne klasyfikacje i pod warunkiem, że się je uzna za takie, pełnią one często niezaprzeczalną funkcję heurystyczną. Ślepe okno może w pewnym przypadku dać prawdziwe światło i' ujawnić ważność nieznanego elementu; pusty lub z trudem wypełniany przedział może dużo później znaleźć legalnego właściciela: gdy Arystoteles, zauważając istnienie opowiadania podniosłego, dramatu podniosłego i dramatu pospolitego, wywodzi stąd, bo nie znosi pustki, a ma zamiłowanie do równowagi, istnienie opowiadania pospolitego! które utożsamia prowizorycznie z epopeją parody-styczną, nie przypuszcza, te rezerwuje miejsce dla powieści realistycznej. Kiedy Frye, drugi wielki rzemieślnik fearfiU tymmelries, zauważając istnienie trzech typów „fikcji": osobistej-introwertycznej (powieść romansowa)⁵⁴, osobistej-ekstrawertycznej (powieść realistyczna) i inte-lektualnej-introwertycznej (autobiografia), wywodzi z nich rodzaj fikcji intelektualno-ekstrawertycznej, którą nazywa anatomią, a która obejmuje i awansuje niektóre odrzuty narracji fantastyczno-alegorycz-nej, jak Lukian, Warron, Petroniusz, Apulcjusz, Rabelais, Burton, Swift

'** J. Joycc. Dcdalus, s. 213—214. — E. Staiger, Orundbegrif/t der PoatUc. Zfiricb 1946.

⁸ Na temat tego uroku zob. Guillen, op. ci:.    •

^M {W angielskim znaczeniu terminu Tomonce.J i Sterne, można wprawdzie kwestionować procedury, ale nie korzyść płynącą z rezultatu⁵⁵. Gdy Robert Scholes, modyfikując Frye’owską teorią piąciu trybów (mit, romance, wzniosła mimesis, pospolita mimesis, ironia), by zaprowadzić w niej nieco więcej porządku i uszeregowania, proponuje nam swą zadziwiającą tabelą podrodzajów i fikcji i ich koniecznej ewolucji⁵⁵, jest niewątpliwie trudno brać ją całkiem dosłownie, ale jeszcze trudniej nie znaleźć tam żadnej inspiracji. Tak samo jest z niewygodną, ale niezniszczalną triadą, której kilka, wśród wielu, zastosowań tutaj przedstawiłem. Jedno z najciekawszych być może polega na różnych próbach skojarzenia jej z innym szacownym trio instancji czasowych: przeszłość, teraźniejszość, przyszłość. Było ich bardzo wiele i poprzestaną na przytoczeniu dziesiąciu przykładów cytowanych przez Welleka i Warrena⁵¹. Aby lektura tego była bardziej syntetyczna, przed-. stawią to zestawienie w formie dwu tabel o podwójnym wejściu. Pierwsza ukazuje czas przypisywany każdemu „rodzajowi" przez poszczególnych autorów:

Autorzy	Rodzaje
	liryczny	epicki	dramatyczny
Humboldt		przeszły	teraźniejszy
Schclling	tuainl«Juy	przeszły
Jean Paul	teraźniejszy	przeszły	przyszły
Hegel	teraźniejszy	przeszły
Dallas	przeszły	przeszły	teraźniejszy
Vischor	teraźniejszy	przeszły	przyszły
Enkine	teraźniejszy	przyszły	przeszły
Jakobson	teraźniejszy	przeszły
Staiger	przeszły	teraźniejszy	przyszły

Druga (która jest oczywiście tylko innym ujęciem pierwszej) ukazuje nazwisko, a zatem i liczbą autorów ilustrującą każdą z tych atry-bucji (rob. s. 294).

Podobnie Jak to było ze sławną „barwą samogłosek", tak i tutaj przypisano kolejno wszystkie czasy każdemu z trzech rodzajów ^M. W rze-

“Frye, Anatomii de la ćritięue, esej IV (TMorfe des genrtt). Uum. franc., S. 368—382.

** Scholes, op. clt., s. 120—138. Zob. również „Poćtfąue" 32 (1871), s. 507.

"Wellok, Warren, op. cit. Teksty, na które sią powołują: Humboldt, Uber Goethe* .Mermann und Dorothea", 1799. — Schclling, Pkilotophic de Port, 1502—1805. — Jean Paul, Vor*chule der AtthetOc, 1813. — G. W. F. Hegel, E&thetiąuc (VIII, s. 288), ok. 1820. — E. S. Dallas, Pottics, 1852. — F. T. Fischer, Asthotik, t 5, 1857. — J. Erskine, The Kinds ot Poetry, 1920. — R. Jakobson, Randbemerkunoen aur Prosa des Dichters Pasternak, 1935. — E. Staif cr. GrundbegriSfe der Poetik, 1946.

⁹ Zauważa sic, te niektóre listy są niepełne, co pezy pokusie systemowoścl J*»t raczej cechą pozytywną. Humboldt przeciwstawia właściwie epickość (przeszłość)