60853 skanuj0020

z tymi zawodami postawy, opinie i stereotypy nie są jednolite, niekiedy zaś można spotkać postawy ambiwalentne.

Przygotowanie do roli zawodowej dokonuje się stopniowo, począwszy od nauki w szkole podstawowej, choć proces właściwego przyswajania roli rozpoczyna się w momencie dokonania wyboru przyszłego zawodu. Bardzo istotne są również początki pracy zawodowej po ukończeniu nauki, gdy człowiek intemalizuje właściwy dla swego zawodu wzór osobowy. Zatem realizacja wymagań roli jest możliwa przy spełnieniu dwóch warunków jednocześnie. Muszą istnieć określone możliwości zewnętrzne oraz podmiotowe, człowiek musi z jakichś względów chcieć je realizować, tzn. musi mieć powody do ich uwzględniania w swej działalności zawodowej. Oznacza lo, że wymagania pracy muszą motywować podmiot do aktywności, czyli zaspokajać jego potrzeby, umożliwiać realizację wartości, i to zarówno o charakterze instrumentalnym, jak i autotelicznym [Dąbrowska 19801.

Zwykle praca jest dla człowieka jednocześnie wartością, celem i środkiem, dlatego, że samą pracę, jej treść i charakter oraz wicie formalnych elementów sytuacji pracy ocenia się z punktu widzenia możliwości zaspokojenia określonych dążeń jednostki, a więc ich znaczenia, subiektywnej ważności.

Nieodzownym w tym miejscu wydaje się rozróżnienie roli zawodowej sensu stricte od roli pracowniczej. Pierwsza jest zorientowana przede wszystkim na profesjonalizm, a druga na instytucjonalizm. W roli zawodowej ludzie nie są związani ze swoim miejscem pracy i gotowi są je zmienić dla uzyskania wyższych kwalifikacji lub wyższego stopnia profesjonalizmu! W roli pracowniczej ludzie cenią sobie swój zakład pracy, a mniej im zależy na właściwych funkcjach zawodowych.

Wreszcie tak jak każda rola społeczna, tak również rola zawodowa jest nacechowana subiektywizmem jednostki. Takie podejście człowieka jest rozpatrywane pod kątem wzoru osobowego jaki chce realizować. Człowiek w ciągu całego życia podlega wpływom różnych wzorów osobowych, szczególnie związanych z wykonywanym zawodem. Wpływ taki ma ogromne znaczenie dla jednostki jako pracownika, ponieważ stanowi punkt odniesienia, cel do którego dąży.

Analiza roli zawodowej wskazuje także, iż pełnienie tej roli i sposób jej realizowania rzutuje na samoocenę jednostki bardziej niż pełnienie innych ról społecznych [ibid., s. 129-131]. Istnieje bowiem ścisły związek pełnionej roli zawodowej z osobowością jednostki, a nawet możemy mówić o osobowości zawodowej. Głównymi składnikami osobowości zawodowej są, min.: wiedza zawodowa (ogólna i specjalistyczna),umiejętności, sprawności, przyzwyczajenia i nawyki pracy, zainteresowania i zamiłowania zawodowe, zdot-ności, uzdolnienia i talenty zawodowe, postawa społeczno-zawodowa, motywy zawodowego doskonalenia.

W. E. Wlckenden charakteryzując profesjonalistę, głównie w odniesieniu do zawodów społecznych - wymienił cztery cechy wyróżniające. Pierwsza obejmuje „rodzaj działalności’' wymagający dużej odpowiedzialności oraz stosowania specyficznych umiejętności do rozwiązywania problemów na płaszczyźnie czysto intelektualnej. Druga to „motyw służebności”, oznaczający umiarkowane wynagrodzenie, traktowane odmiennie niż zysk. Trzecią jest „motyw autoekspresji”, zakładający poczucie dumy i radości z wykonywanej pracy oraz wewnętrzną potrzebę dążenia do zawodowej doskonałości. Czwarta wiąże się ze „świadomym uznaniem obowiązku społecznego", m.in. poprzez przestrzeganie ideałów i norm profesji, zdobywanie dla niego publicznego zrozumienia i uznania, a także np. świadczenia darmowych usług publicznych jako swoistą zapłatę społeczeństwu za przywilej wykształcenia oraz zawodowego statusu¹.

Następnie Wickenden wyszczególnił istotne atrybuty, cechujące grupowe żyrie członków profesji. Zaliczył m.in. do nich: zbiór wiedzy (naukę) oraz sztuki [zob. Skidmore, Thackeray 1996, s. 304) (umiejętności), wspólnie posiadany i wspólnie powiększany. Dalej mowa jest o procesie kształcenia opartym o ów zbiór wiedzy oraz sztuki. Na kolejnym miejscu umieszczono normę kwalifikacji osobistych, obejmującą charakter, doświadczenie i poświadczone umiejętności, następnie Autor wymienia normę postępowania opartą na życzliwości, honorze oraz etyce, która stosowana jest w sytuacji kontaktów z klientami oraz współpracownikami. W dalszej kolejności umieszczono formalne uznanie statusu np. przez państwo czy klientów, jako podstawę dobrej reputacji. 1 wreszcie na końcowym miejscu znalazła się określona organizacja grupy zawodowej oddana sprawie rozwoju profesji i jej społecznej powinności.

Z kolei W. Boehm wyodrębnił pięć głównych kryteriów wyróżniąją-cych profesję od zwykłych zawodów. Profesja zatem powinna:

•    Poczuwać się do odpowiedzialności za interes publiczny i swoimi usługami poszerzać społeczny dobrostan, a przed opinią publiczną odpowiadać za poziom i standardy swojej działalności.

•    Posiadać w miarę spójny i systematyczny zasób wiedzy, zakorzenionej w terminach naukowych, pomagającej profesjonaliście zmieniać praktykę (musi on wiedzieć nie tylko jak, ale i dlaczego).

Zagadnieniami roli wiedzy w pracy socjalne) oraz pracy socjalnej jako działalności kreatywnej poświęcone zostaną dwa oddzielne fragmenty niniejszego opracowania.

43