61569 skanuj0013" 23

III. TEORETYCZNE PODSTAWY POLSKICH ZASAD INTERPUNKCJI

8. CELE INTERPUNKCJI

Cele, jakim ma służyć interpunkcja, to zagadnienie, od którego zaczynają się zwykle opracowania interpunkcji. Wytworzyła się już pewna tradycja, w ramach której przeprowadza się paralele między rolą intonacji w mowie i interpunkcji w piśmie. Zagadnienie to ujął dość obszernie A. Małecki:

Kiedy się drugim myśli swoich udziela bezpośrednio, ustnem mówieniem: z samej natury rzeczy dzieje się tak, że nie poprzestajemy tylko na tern, żeby to co mamy do powiedzenia, przystępnie było wysłowione i logicznie w zdaniu związane. Mimo woli, bez świadomości nawet, pomagamy sobie w tej czynności i w inny jeszcze sposób: tonem to słabszym, to silniejszym, głosem zniżonym lub podniesionym, słowem modulacyą, chwili i rzeczy odpowiednią, ułatwiamy słuchającym dokładne rozumienie tego wszystkiego, co im się do rozwagi i wiadomości podaje. Ktoby słowa z siebie wyrzucał jednym tchem, tym samym ciągle tonem i głosem, w jednym tempie, bez żadnych jak maszyna gadająca przestanków: z pewnością nie byłby rozumiany, choćby nawet doborowymi okresami przemawiał. — W piśmiennej mowie tej pomocy ze strony piszącego niema — a przecież jednak i tu konieczna potrzeba czegoś, coby ten brak bodaj w części zastąpiło. Otóż braku tego surro-gatem są pewne pisarskie znaki, nazywane Interpunkcyą¹.

Podobnie, choć zwięźlej ujął zagadnienie Nitsch, pisząc: „W mowie możemy wyrazić bardzo subtelne nieraz modulacje myśli przy pomocy akcentu, przyśpiewu, pauzy; w piśmie częściowo przynajmniej spełnia to zadanie interpunkcja”².

Znaki interpunkcyjne zatem to nie jakieś dowolne dodatki do tekstu, lecz istotne jego składniki, pozwalające czytelnikowi tekst właściwie zrozumieć i zgodnie z tym zrozumianym sensem wygłosić. Taką właśnie dwufazową, recepcyjno-recy-tacyjną funkcję znaków interpunkcyjnych przedstawia wstęp do przepisów interpunkcyjnych PAN:

Interpunkcja służy dwojakiemu celowi:

1.    dzieląc tekst zewnętrznie na grupy wyrazów lub nawet pojedyncze wyrazy i charakteryzując niektórymi znakami pewne wyrazy lub ich grupy pod względem składniowym czy treściowym, ułatwia zrozumienie tekstu;

2.    ułatwia też tym samym odpowiednie wygłoszenie tekstu³.

Należy wyjaśnić, że występująca tu recytacyjna „służebność” interpunkcji nie pozostaje w sprzeczności ze składniowymi podstawami użycia znaków przestankowych. W myśl polskich norm interpunkcyjnych znaki przestankowe istotnie stosuje się jedynie na podstawie kryteriów logiczno-składniowych i to jest ich funkcją podstawową (prymarną). Właściwość zaś polegająca na tym, że znak umieszczony dla celów składniowych staje się następnie wskaźnikiem re-cytacyjnym, jest tego znaku funkcją wtórną (sekundarną). Dla celów wyłącznie recytacyjnych, bez potrzeby składniowej, w interpunkcji polskiej się żadnych znaków nie stosuje.

Zatem głównym zadaniem interpunkcji polskiej jest podział tekstu czyniący go przejrzystym i zrozumiałym.

9. TYPY INTERPUNKCJI U RÓŻNYCH NARODÓW

Systemy interpunkcyjne poszczególnych narodów mają swe specyficzne odrębności, różniące je od systemów interpunkcyjnych innych narodów.

Wśród tych osobliwości chyba najbardziej charakterystyczna jest właściwość interpunkcji hiszpańskiej polegająca na stosowaniu pytajnika i znaku wykrzyk-nienia nie tylko na końcu zdań pytajnych i okrzyków (jak jest u innych narodów), ale też na początku tych zdań i okrzyków, np.:

7. jNo! iEso, no!

8.    jAh, era su santo! i Sabian que yo Megaba?

9.    i Te interessa tanto tenerlo?

Pytajnik i znak wykrzyknienia, jako tzw. znaki deklamacyjne, są wskaźnikami odpowiedniej intonacji, stąd umieszczenie ich na początku wypowiedzeń, orientujące czytającego od razu w charakterze wypowiedzi, jest jak najbardziej celowe.

Jeśli porównamy interpunkcję polską z interpunkcją rosyjską, dostrzeżemy również pewne różnice. Przede wszystkim rzuca się w oczy ujmowanie w przecinki tzw. wyrazów „wtrąconych” (wwodnych słów) w zakresie o wiele szerszym niż w języku polskim. Np.:

22

1

   A. M a ł c c k i. Gramatyka języka polskiego. Wyd. jedenaste, miejscami zmienione, Lwów 1910, s. 244-245.

2

   K. N i t s c h, Pisownia polska. Przepisy, słownik, Warszawa 1936, s. 43.

3

Pisownia polska. Przepisy — słowniczek. Wyd. XII, wyd. Polska Akademia Nauk, Wrocław 1957. s. 59.