62045 IMGw48 (3)

20 Rotdtiei i

Większość zarywanych substancji aktywizuje ośrodek nagrody, traktowany jako siedlisk o emocji

I ''Mad nagrody stanowi zbiór struktur mózgowych wchodzących w skład układu łimhicznego. inaczej rąbkowego. Tworzą go m.in. hipokamp, ciało mig-dahrwalc, przegroda, kora sródwęchowa. Struktury te są odpowiedzialne za ocenę¹ napływających bodźców (na skali przyjemne-nieprzyjemne), w wyniku której powstaje emocjona/no-motywacyjna składowa zachowania. Mechanizm ten zwiększa prawdopodobieństwo tych zachowań, z którymi związane jest odczuwanie przyjemności. System nagrody aktywowany jest w sytuacjach zaspokajania popędów- seksualnego, głodu, pragnienia, a także w momencie realizacji czynności pozapopędowych. ocenianych jako przyjemne. Główną rolę w funkcjonowaniu układu nagrody odgrywają endogenne opioidy takie, jak: endorfina, enkefalina, dynor/ina. a także dopamina, które oddziaływują na receptory opioidowe [Vetu-lani, 2001], W genetycznej teorii syndromu braku nagrody zmiany w obrębie ośrodka przyjemności (dotyczące endogennych opioidów i wrażliwych na nie receptorów) mogą być główną przyczyną zachowań uzależniających i impul-sywno-kompulsywnych takich, jak: zależność od alkoholu i nikotyny, patologiczny hazard, a także innych zaburzeń zachowania [Ha i in., 2007]. Niewrażli-wość receptorów opioidowych, ich niedostatek bądź zmiany patologiczne w ich obrębie mogą stanowić fizjologiczne wyjaśnienie występowania zjawiska tolerancji.

Zagadnienie dziedziczenia przez jednostkę predyspozycji do uzależnień jest przedmiotem wielu badań prowadzonych przez klinicystów, ale zdecydowana w iększość z nich ogranicza się do uzależnienia od alkoholu. Badania porównawcze nad bliźniakami, dotyczącymi uzależnienia od alkoholu wskazują, że zgodność w parach bliźniąt jednojajowych jest szacowana na 33 do 77% i jest ona wyższa u płci męskiej [Cierpiałkowska, 2006]. Można więc sądzić, że czynnik dziedziczenia (genetyczny) odgrywa także istotną rolę w przypadku uzależnień od czynności. Najwięcej danych z tego obszaru dotyczy patologicznego hazardu. Udział czynników dziedzicznych w uzależnieniu od hazardu, ustalony w badaniach przeprowadzonych na ponad 3 tysiącach par bliźniąt, szacuje się na 35-54% fEisen i in., 1997].

Badania Goldsteina (za: Tucholska, 2008] wykazały, że u patologicznych hazardzistów występuje mniej zróżnicowana aktywacja półkulowa niż u osób nie-uzależnionych. Wskazuje się także na związki pomiędzy zespołem nadpobudliwości ruchowej (ADHD) a nałogowym graniem, a wspólnym elementem tych zaburzeń są: słaba kontrola impulsów oraz wysoka reaktywność [Tucholska, 2008].

Na genetyczno-dziedziczne uwarunkowania zachowań kompulsywnych, związanych z uprawianiem hazardu zwracają uwagę Shah i wsp. [2005], podkreślając jednocześnie udział wielu genów w rozwoju tego uzależnienia. Wśród nich szczególnie istotne są receptory dopaminy.

W odniesieniu do zachowań jedzeniowych udział czynników genetycznych szacuje się na 35-55% [Mroczkowska, 2006]. Rolę dziedziczenia podkreśla się także w przypadku kompulsywnych zakupów. Osoby nadmiernie angażujące się w zakupy częściej niż przeciętnie mają krewnych z podobnymi zaburzeniami, częściej też są uzależnione od alkoholu i innych substancji [Gąsiorowska, 2001], We wszystkich tych przypadkach występują deficyty serotoniny.

Wśród czynników społecznych, sprzyjających podejmowaniu przez jednostkę zachowań kompulsywnych, związanych z wykonywaniem czynności należy niewątpliwe wymienić rozwój cywilizacji, a przede wszystkim postęp technologiczny. Zmiany cywilizacyjne przyczyniły się do wzrostu dobrobytu, czego wyrazem jest wzrost konsumpcji (a to pociąga za sobą ryzyko jedzenioholizmu czy zakupoholizmu). Określone postawy konsumpcyjne, podkreślające wartość posiadania i wyznawanie wartości materialistycznych, to główne czynniki społeczne sprzyjające rozwojowi zachowań kompulsywnych. Należy także zwrócić uwagę, że zachodzące zmiany cywilizacyjne wymuszają konieczność dostosowania się do nich, co zwiększa poczucie zagubienia jednostki, wywołuje stres i negatywne emocje. Z kolei doświadczanie stresu i przeżywane emocje mogą skłaniać jednostkę do ucieczki w alkohol, narkotyki albo w zachowania - uważane za bardziej bezpieczne, ale także szkodliwe dla zdrowia - takie, jak: angażowanie się w pracę, internet, zakupy czy hazard. Mogą one służyć jako sposób radzenia sobie ze stresem i negatywnymi emocjami, a jednocześnie być źródłem emocji pozytywnych.

W rozwoju uzależnień od czynności istotną rolę odgrywają także uwarunkowania rodzinne. Szczególnie ważne wydaje się modelowanie społeczne. Młodzi ludzie uczą się pewnych zachowań, obserwując je we własnej rodzinie, zwłaszcza jeśli te zachowania są wzmacniane. Oznacza to, że prawdopodobieństwo pojawienia się u jednostki kompulsywnych zachowań jest większe, jeśli takie zachowania wystąpiły w jej środowisku rodzinnym. Do rozwoju uzależnień mogą przyczynić się także takie czynniki, jak struktura rodziny, panująca w niej atmosfera wychowawcza, stosowane metody wychowawcze czy preferowany przez rodziców system wartości. Podejmowaniu zachowań nałogowych, przede wszystkim związanych z hazardem, jak podaje Bellringer [1999], sprzyja rodzina dysfunkcjonalna, rozbita, ubóstwo, przemoc w rodzinie, śmierć lub poważna choroba któregoś z rodziców, nadmierne przywiązywanie wagi do pieniędzy i wartości materialnych przez rodziców, poczucie odrzucenia ze strony rodziców. Golińska [2008a] wskazuje, że czynnikiem sprzyjającym rozwojowi uzależnień jest osłabienie więzi rodzinnych i zaburzenia pełnionych ról związanych z wychowaniem dzieci, zaspokajaniem potrzeb bliskości, bezpieczeństwa, akceptacji czy dawaniem wsparcia. Dla wielu ludzi rekompensatą tego, czego nie dostali w rodzinie, staje się wejście w nałóg, niezależnie od tego, czego dotyczy, a więc także pracy, jedzenia czy zakupów.