64954 skanuj0025

W tym czasie teatry studenckie w rozmaitych wariantach i mniej lub bardziej udatnie realizowały dwa podstawowe modele estetyczne: model teatru poezji i model teatru dramatycznego „ścigającego się” z profesjonalistami. Ta wiosna miała jednak przynieść zupełnie nowe doświadczenie.

Studenckie protesty w Poznaniu były spontaniczną reakcją na wydarzenia warszawskie i okazały się bardzo słabe organizacyjnie. Przez pierwsze dwa dni (11 i 12 marca) studenci wiecowali na Placu Mickiewicza, interweniowała milicja i ZOMO. Trzeciego (lub czwartego?) dnia odbywały się wiece w domach akademickich. W „Hance Sawickiej” w połączonych pomieszczeniach sali teatralnej i stołówki studenci uniwersytetu spotkali się z przedstawicielem władz UAM, doc. Antonim Czubińskim. Delegatami wybranymi na rozmowy z Senatem zostali Stanisław Barańczak, Janusz Grot, Piotr Czartołomny (poloniści, z tego dwaj pierwsi związani z Teatrem Ósmego Dnia). Ale do rozmów nie doszło.

W gonitwach pod pomnikiem Mickiewicza, w ucieczce przed pałkami było wiele z młodzieńczej brawury, ale i dojmujące poczucie panującego bezprawia i gwałtu na świadomości historycznej. W Teatrze Ósmego Dnia nastąpił ostry kryzys ideowy.

Część zespołu skupiona wokół Raczaka, biorąc udział w demonstracjach i wiecach, coraz bardziej odczuwała dyskomfort i nieprzy-stawalność dotychczasowej estetyki i działań teatralnych do tego, co się wokół działo.

Światopogląd artystyczny krystalizuje się i rozwija wraz z przyswajaniem wiedzy o mechanizmach życia zbiorowego i regułach rządzących codziennością realnego socjalizmu.

Nic zatem dziwnego, że nowe pojmowanie społecznej funkcji teatru stało się jednym z efektów pokoleniowego doświadczenia Marca ’68.

Ale dla teatralnego dojrzewania równie ważne okazały się poszukiwania prowadzone poza głównym nurtem teatru repertuarowego. Najważniejszym doświadczeniem tego czasu był Teatr Laboratorium Grotowskiego. Zainteresowanie metodami pracy i odmiennym sposobem rozumienia sztuki aktora nie ograniczało się do oglądania spektakli Laboratorium. Równie ważne były kontakty osobiste i pogłębione studia intelektualne. Lech Raczak napisał wkrótce drugą w Polsce pracę magisterską o Grotowskim⁵. Ze Zbigniewem Spychalskim, au-

^s Lech Raczak, Teatr 13 Rządów w Opolu w sezonie 1959/1960, 1960/1961, torem pierwszej pracy napisanej na uniwersytecie w Toruniu, teatr podjął bezpośrednią współpracę. Pierwszym, który próbował przenieść z Teatru Laboratorium do teatru studenckiego organizację przestrzeni i nowy sposób interpretacji tekstu, był Zbigniew Osiński, reżyser Warszawianki według Wyspiańskiego, zrealizowanej z zespołem „Ósemek” w 1967 roku. Doświadczenia te rzuciły nowe światło na problem aktorskiego treningu i związanego z tym samokształcenia. Zerwano z tradycyjnym wzorcem aktorstwa i poszukiwano nowych, niekonwencjonalnych możliwości wyrazu oraz nowego kontaktu z widzem.

Poza Grotowskim, który pokazywał, jak pracować z aktorem i specyficznie traktował materię sztuki, posługując się „dialektyką apoteozy i szyderstwa”^{1 2}, w doświadczeniu tamtego czasu byli także obecni - bardzo ważni dla teatru studenckiego - poeci Nowej Fali. Po latach wypowiadał się na ten temat Lech Raczak:

Myśmy dość wcześnie zdali sobie sprawę z tego, że nie należy się koncentrować wewnątrz teatru, wewnątrz problematyki teatralnej czy kulturalnej rozumianej bardzo uniwersalnie. W pewnym momencie weszliśmy w tłum pod pomnikiem Mickiewicza i, mimo ze rozgonieni patkami, zostaliśmy w tym tłumie z [...] niezwykle istotnym doświadczeniem, od którego nie można było w żaden sposób odejść, od którego nie było po co odchodzić. Pierwszy wyartykułował to Barańczak³.

Raczak mówił także o obowiązku docierania do prawdy jako zasadzie pracy artystycznej przejętej od Grotowskiego. Chodzi o prawdę „głęboko ukrytą w człowieku za pokładami cywilizacji, kultur, stereotypów zachowań, konwencji teatralnych itp.” Wymaga to

odkłamywania siebie, odrzucania maski, przekopywania się przez [...] warstwy zachowań, które narzuca historia, cywilizacja i codzienne życie - po to, żeby dojść do ludzkiej prawdy. [...] Z drugiej strony jest prawda poezji Nowej Fali, do której trzeba

51

1

praca magisterska napisana pod kierunkiem prof. Jerzego Ziomka na Wydziale Filologicznym Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, 1969.

2

   Powszechnie używana, przekształcona formuła Tadeusza Kudlińskiego, który pierwszy mówił o „dialektyce ośmieszania i apoteozy” u Grotowskiego (zob. T. Kudliński, „Dziady" w 13 Rządach, w zbiorze: Misterium zgrozy i urzeczenia. Przedstawienia Jerzego Grotowskiego i Teatru Laboratorium, pod red. J. Deglera i G. Ziółkowskiego, Instytut Jerzego Grotowskiego, Wrocław 2006, s. 140).

3

   Wprowadzenie do... Część pierwsza wywiadu-rzeki z Lechem Raczakiem. Rozmawiają Ewa Obrębowska-Piasecka, Izabela Skórzyńska, Paweł Piasecki. „Poznański Przegląd Teatralny” 1992, nr 4, s. 137.