68505 SDC11723

Narodziny i upadek gospodarki rynkowej

budynki gospodarskie, środki transportu, różnorakie zakłady niezbędne do produkcji, łącznie z przemysłem i górnictwem, wszystkie trwałe i nieprzenoszalne ulepszenia - wiążą zbiorowość ludzką z miejscem, w którym ona żyje. Nie można tych ulepszeń wprowadzić nagle, na poczekaniu, muszą być tworzone stopniowo, przez całe pokolenia, z niezbędnym trudem i cierpliwością. Społeczność nie może sobie pozwolić na to, żeby te działania porzucić i zacząć cały proces od nowa, w innym miejscu. Stąd ów taytorialny charakter suwerenności, który przenika wszystkie nasze koncepcje polityczne”⁶. W ciągu stulecia przytaczane tu oczywiste, niepodważalne prawdy stały się jednak obiektem drwin.

Argumentację ekonomiczną można z łatwością rozszerzyć w taki sposób, by obejmowała warunki bezpieczeństwa i stabilności związane z ziemią j jej bogactwami naturalnymi: energię oraz wytrzymałość ludności, dostatek żywności, ilość i jakość materiałów służących obronności, a nawet kiimat kraju, na który może oddziaływać wycinanie lasów, erozja i pustynnienie pewnych obszarów. Wszystkie te elementy zależą od ziemi, żaden z nich nie podlega jednak rynkowemu mechanizmowi podaży i popytu, W systemie, który w celu zaspokojenia podstawowych potrzeb egzystencjalnych byłby całkowicie uzależniony od funkcji rynkowych, zaufanie w naturalny sposób zwróci się w stronę sit znajdujących się poza systemem rynkowym - w stronę sil zdolnych ochronić wspólne interesy zagrożone przez sam ten system. Taki pogląd jest zgodny z naszym rozumieniem prawdziwych źródeł wpływów klasowych: zamiast tłumaczyć rozwój wypadków sprzeczny | ogólną tendencją epoki (niewyjaśnionym) wpływem klas reakcyjnych, przyjmujemy, że ten stan rzeczy - choć dzieje się to wszystko przypadkowo - wynika z faktu, iż klasy reakcyjne opowiadają się za rozwiązaniami tylko pozornie sprzecznymi z ogólnym interesem zbiorowości. To, że ich partykularne interesy współgrają często z taką polityką, jest tylko kolejną ilustracją prawidłowości, zgodnie z którą poszczególne klasy w nieproporcjonalny sposób wykorzystują sytuację, gdy zdarza im się działać na rzecz całego społeczeństwa.

Przykład takiej sytuacji mogliśmy obserwować w systemie speen-hamlandzkim. Szlachta rządząca wsią znalazła rozwiązanie, pozwalające spowolnić wzrost plac na wsi i zahamować zagrożenie destabilizacją tradycyjnych struktur życia wiejskiego. Na dłuższą metę wybrana ^h R.G. Hawtrey, The Eeonomic Problem. 1925.

przez nią metoda musiała okazać się szkodliwa, lednak szlachta nie byłaby w stanie realizować swojego projektu, gdybv jednocześnie nic pomagała całemu krajowi rozwiązać problemów spowodowanych przez rewolucję przemysłową.

Na kontynencie protekcjonizm agrarny stał się absolutną koniecznością. Najbardziej aktywne siły intelektualne tego czasu były tu zaangażowane w przygodę, która zmieniła ich optykę do tego stopnia, że nie dostrzegały rzeczywistego znaczenia trudności, które dotknęły rolnictwo. W ówczesnych warunkach grupa zdolna reprezentować zagrożone interesy wsi mogła zyskać wpływy zdecydowanie przewyższające swoją skalą liczbę jej przedstawicieli. Ruch protekcjonistyczny zdołał ustabilizować sytuację europejskiej wsi. Osłabił odpływ ludności do miast, a tym samym położył kres głównej pladze epoki. Reakcja była beneficjentem korzystnej dla całego społeczeństwa funkcji, którą miała okazję spełnić. Ta sama funkcja, która pozwoliła reakcyjnym klasom w Europie wykorzystać tradycyjne sentymenty w walce o cła agrarne, doprowadziła do sukcesu, jaki mniej więcej pięćdziesiąt lat później odniosła w Ameryce Tennessee Valley Authority¹ i inne postępowe przedsięwzięcia o charakterze społecznym. Te same potrzeby społeczne, które przyniosły korzyść demokracji w Nowym Święcie, umocniły wypływy arystokracji w Starym.

Sprzeciw wobec komercjalizacji ziemi tworzył społeczne tlo walki między liberalizmem i reakcją, która uksz.taitowaia historię polityczną Europy kontynentalnej w XIX wieku. W tej walce wojsko i wyższe duchowieństwo stały się sprzymierzeńcami klasy posiadaczy ziemskich, która niemal całkowicie utraciła swoje bezpoSrednie funkcje w społeczeństwie. Klasa ta mogła obecnie stać się narzędziem każdego zachowawczego rozwiązania impasu, do którego prowadziła gospodarka rynkowa i będąca jej pochodną władza konstytucyjna, gdyż nie była przez tradycję i ideologię przywiązana do swobód obywatelskich i władzy parlamentarnej.

Krótko mówiąc, liberalizm gospodarczy połączył się z instytucją państwa liberalnego — ale nie z klasą posiadaczy ziemskich. Wskutek tego klasa ta zachowała na kontynencie znaczenie, co z kolei doprowadziło do przeciwnych prądów w polityce Prus za czasów Bismarcka,

221

Agencja federalna powołana w 1933 roku w celu przeciwdziałania skutkom Wid kiego Kryzysu i stymulowania rozwoju w regionie obejmującym dolinę rzeki Tennessee -przyp. tłum.