68958 konspekt (8)

zmiany zachodzące w organizmie dziecka określane jako dojrzewanie, tłumaczył by przyczyną celową, jaką jest osiągnięcie dojrzałej „formy” kobiety lub mężczyzny). Wiedza polega na odsłonięciu formy będącej istotą danej rzeczy.

Z istnienia czasu i ruchu Arystoteles wywodził istnienie Boga. Łańcuch rzeczy’ przekazujących sobie ruch nie może biec w nieskończoność, zatem musi istnieć pierwsza Zasada, która nadała początkowy impuls. Zasada ta jest: wieczna, nieruchoma, prosta, niepodzielna i niezmienna, jest czystym aktem. Pierwszy Poruszyciel ma formę, ale nie posiada materii. Nieruchomy Poruszyciel oddziałuje jako przyczyna celowa, przyciągając swą doskonałością jako przedmiot miłości. Czysta forma jest Bogiem, którego istnienie polega na kontemplacji siebie samego. Bóg wprawił świat w ruch, ale nie jest jego stwórcą. Świat nie miał początku, ponieważ możność nie może wyprzedzać aktu.

Koncepcje dualistyczne,.mówią o istnieniu dwóch odrębnych bytów, przy czym materia jest substancją wtórną i zależną od bytu idealnego. Inaczej jest w metafizyce Arystotelesa, pomimo że forma odgrywa w niej dominującą rolę. Ona decyduje o zachodzeniu i kierunku zmian, lecz materia będąc warunkiem zmian nie może być ich wynikiem, co oznacza że jest wieczna, tak samo, jak forma. Czysta forma wprawiła świat w ruch i jest jego celem, niemniej przyroda istnieje odwiecznie, dlatego jest to koncepcja realistyczna.

Etyka i koncepcja państwa. Arystoteles poszukiwał też odpowiedzi na pytanie o szczęśliwe życie, rozumiejąc je jako życie zgodne z celem naturalnie przyporządkowanym człowiekowi. Zauważał, że ludzie dążą do osiągnięcia rozmaitych dóbr, pozostających w stosunku do siebie w zależności hierarchicznej. Dobrem najwyższym jest (^udajmo^a^tj. szczęście polegające na doskonałym, optymalnym życiu, które może się realizować w rozmaitych dziedzinach działalności. Wbrew Platonowi, szczęśliwe życie nie może polegać na dążeniu do tej samej dla wszystkich idei dobra, bo takiego idealnego dobra realny człowiek nie mógłby osiągnąć. Empiryczni ludzie rozmaicie pojmują szczęście, przy czym sprowadza się je właściwie do trzech postaci: a/ przyjemność i rozkosz (dążą do nich także zwierzęta), b/ zaszczyty (zależą od okoliczności zewnętrznych), c/ właściwe tylko człowiekowi działanie rozumne. Natomiast, będące dla wielu ludzi celem życia bogacenie się, w istocie rzeczy nie zawiera nawet pozoru szczęścia, ponieważ pieniądze mogą być tylko środkiem do celu, a ponadto takie życie nie jest wolne.

Rozmaite są pola rozumnego działania (gospodarowanie, służba publiczna, praca badawcza), ale zawsze polega ono na kierowaniu się cnotą. Arystoteles nie lekceważy znaczenia dóbr zewnętrznych, których brak może nam w szczęściu przeszkadzać, niemniej większą uwagę poświęca doskonaleniu duszy, jako czynnikowi decydującemu o naszym człowieczeństwie. Dusza jest elementem każdej istoty żyjącej (także roślin i zwierząt), bo jest koniecznym warunkiem inicjowania zmian w sobie samym i w innych rzeczach. Dusza ludzka pełni funkcje: wegetatywną, zmysłową i rozumną, przy czym dwóm ostatnim - właściwym tylko człowiekowi - odpowiadają cnoty. Duszy zmysłowej, cnoty etyczne tj. zalety, których celem jest działanie praktyczne, natomiast duszy rozumnej, cnoty dianoetyczne tj. zalety rozumu, który ch celem jest poznanie.

Cnoty etyczne nabywamy na drodze wychowania, przez przyzwyczajenie się do wybierania właściwych celów. Właściwy wybór polega na zachowaniu „złotego środka” pomiędzy skrajnościami będącymi przeciwieństwem cnoty. Wypośrodkowanie jest przezwyciężeniem wad (np. odwaga jest zarówno przeciwieństwem tchórzostwa, jak i brawury), niemniej trzeba pamiętać, że sam umiar nie czyni jeszcze każdego działania dobrym, ponieważ niektóre działania są złe z samej istoty (np. kradzież, zabójstwo itp.). Wprawdzie ludzie są różni i sytuacje rozmaite, ale „złoty środek” wcale nie jest relatywny, bowiem o słusznej mierze decyduje rozum człowieka mądrego. Najważniejszą cnotą etyczną jest sprawiedliwość (sprawiedliwość dystrybucyjna polega na zachowaniu słusznej miary przy podziale dóbr i korzyści, a (sprawiedliwość wyrownawczajwlega na słusznej odpłacie).

Pośród cnót dianoetycznych wyróżnia się rozsądek i mądrość. Rozsądek pośrednio kieruje życiem praktycznym człowieka wskazując środki odpowiednie do osiągnięcia poprawnie wybranych celów (same cele są wyznaczane przez

9