71610 stronaT 55

54

różnych powodów chcą lub muszą zmienić kierunek kształcenia w szkole zawodowej oraz osób dorosłych, które chcą lub muszą zmienić zawód, wykonywaną dotychczas pracę lub zajmowane stanowisko; działalnością w tym zakresie zajmują się głównie Wojewódzkie i Rejonowe Urzędy Pracy, a także szkoły i poradnie psychologiczno-pedagogiczne.¹

Ponieważ w proponowanym tu ujęciu wyróżniono działalność dotyczącą preorientacji i reorientacji zawodowej, a więc dzieci w wieku przedszkolnym i młodszym szkolnym, młodzieży i dorosłych, można zaproponować również, jako działalność obejmującą dzieci w średnim i starszym wieku szkolnym oraz młodzież uczęszczającą do średnich szkół ogólnokształcących, termin:

2)orientacja szkolna - rozumiana jako działalność mająca na celu przygotowanie do wyboru kierunku kształcenia zawodowego.

Łącznie z terminem „orientacja zawodowa” używa się często terminu „poradnictwo zawodowe”. Nazw^ra „orientacja i poradnictwo zawodowe" używana jest w wielu opracowaniach naukowych, a także w dokumentach urzędowych dotyczących tego zakresu działalności wychowawczej. Taką nazwę nosi też przedmiot nauczania na studiach pedagogicznych. Dlatego też celowe wydaje się w tym miejscu zdefiniowanie pojęcia „poradnictwo zawodowe” i określenie jego relacji z orientacją zawodową.

Poradnictwo zawodowe traktowane jest jako metoda działania rodziców, nauczycieli, kwalifikowanych doradców zawodowych, psychologów i lekarzy, a przede wszystkim pracowników poradni psychologiczno-pedagogicznych, Wojewódzkich i Rejonowych Urzędów Pracy i innych instytucji, której głównym elementem jest udzielanie rad i niesienie pomocy w podjęciu świadomej,

swobodnej decyzji dotyczącej wyboru zawodu lub szkoły zawodowej czy uczelni, a

12 i

także zmiany zawodu czy miejsca pracy.

W literaturze psychologicznej i pedagogicznej poradnictwo zawodowe traktowane jest równorzędnie z orientacją zawodowa, chociaż jest pojęciem definiowanym w innych kategoriach, jednak podrzędnym w stosunku do przygotowania do świadomego wyboru zawodu.

Można również traktować poradnictwo zawodowe jako jeden z etapów orientacji zawodowej. W. Rachalska stwierdza, że nie stoi to w sprzeczności z ujmowaniem poradnictwa zawodowego jako metody działania w zakresie orientacji zawodowej. Sytuacja taka może mieć miejsce na przykład wtedy, gdy wybierająca zawód jednostka, dysponująca wiedzą na temat swoich możliwości i wiedzą o wybranym zawodzie zgłasza się po pomoc w podjęciu ostatecznej decyzji zawodo-

A. Kargulowa stwierdza, że trudne jest jednoznaczne rozłączenie obszarów orientacji i poradnictwa zawodowego. Dlatego mówi o orientacji i poradnictwie zawodowym jako fenomenie złożonym, ogólniejszym, posiadającym wiele elementów i cech wspólnych, trudnych do jednoznacznego zakwalifikowania tylko do jednego z tych obszarów. Traktuje orientację i poradnictwo zawodowe jako złożoną formę pomocy ludziom znajdującym się w skomplikowanej sytuacji zawodowej. Przez „skomplikowaną sytuację zawodową” zaś rozumie sytuację, w której jednostka ma trudności z podjęciem lub realizacją decyzji zawodowej. Trudności te mogą być natury psychologicznej — wynikać z nieadekwatnej interpretacji przez jednostkę swoich możliwości i wymagań zawodowych, natury pedagogicznej — pochodzą z nieumiejętności zgromadzenia i wyselekcjonowania informacji zawodowych lub społeczno-ekonomicznej - wyrażającej się brakiem warunków do realizacji decyzji, ze względu na organizację życia społecznego (brak szkół, internatów, wysokie koszty kształcenia zawodowego itp.)¹⁵

Natomiast Z. Wiatrowski porządkując pojęcia związane z orientacją i poradnictwem zawodowym stwierdza, że poradnictwo zawodowe jest jednym z etapów charakteryzujących całość działań w tym zakresie i można mówić o:

—    orientacji i poradnictwie zawodowym prowadzonym w szkole zawodowej wśród młodzieży, która dokonała już wyboru zawodu, lecz jej wiedza o nim jest skromna,

-    poradnictwie zawodowym dotyczącym osób czynnych zawodowo, które dążą do mistrzostwa w zawodzie i oczekują pomocy o charakterze doradczym lub też stoją przed koniecznością zmiany zawodu.^lfa

Można zatem stwierdzić, że pojęcia „orientacja zawodowa” i „porudnictwo zawodowe” mogą być traktowane równorzędnie i tak też się ich przeważnie używa, posługując się terminem „orientacja i poradnictwo zawodowe”. Jednak definiowane są one nieco odmiennie. Ten fakt stał się powodem wyodrębnienia osobnego rozdziału poświęconego poradnictwu zawodowemu. Tam też umieszczono rozważania związane z innym terminem - „doradztwo zawodowe”, który pojawił się w polskiej literaturze przedmiotu w ostatnich latach.

W literaturze dotyczącej omawianej problematyki można również spotkać takie pojęcia, jak: „selekcja zawodowa" i „selekcja szkolna". Selekcja zawodowa ma za zadanie wydobycie spośród osób zgłaszających się do pracy kandydatów posiadających najlepsze kwalifikacje do danego zawodu. Natomiast selekcja szkolna (pedagogiczna) występuje wtedy, gdy do danego typu szkoły zgłasza się wielu kandydatów, ale i wtedy, gdy szkoła stawia im określone wymagania i przyjmuje tylko tych uczniów, którzy je spełniają.¹' Zaznaczyć jednak należy, że pojęcia te nie są obecnie powszechnie używane, chociaż zjawiska te niewątpliwie występują w życiu społecznym.