podstawy wiedzy o�ukacji i por zaw stronaT 55

Podstawowe zadania zawodoznawstwa obejmują:

- opisywanie zawodów wg analizy czynności zawodowych, w warunkach pracy i zadań pracowniczych.

- ustalanie wiadomości i umiejętności charakterystycznych dla poszczególnych zawodów,

- opracowywanie charakterystyk kwalifikacyjnych stanowiących podstawę do orientacji zawodowej, poradnictwa zawodowego i kształcenia zawodowego.

- opracowywanie taryfikatorów kwalifikacyjnych dla poszczególnych stanowisk pracy,

- dostarczanie innym naukom o pracy i gospodarce narodowej podstawowej wiedzy o strukturze zawodowej i jej przemianach.

- opis zmian zachodzących w treściach i charakterze pracy pod wpływem postępu naukowo-technicznego.

- stała obserwacja zmian w społecznej strukturze zawodów.

Do podstawowych kategorii zawodoznawstwa zaliczyć można :

- zawód,

- pracę zawodową,

- kwalifikacje pracownicze.

W języku potocznym słowo „praca" jest używane najczęściej w dwojakim znaczeniu:

- czynnościowym • oznacza pewną formę działania, wysiłek w celu uzyskania czegoś użytecznego.

- przedmiotowym (rzeczowym) - oznacza wytwór, efekt ludzkiego działania.

Pojęcie pracy definiowane jest różnie na gruncie różnych nauk, takich jak: fizyka, biologia, fizjologia, psychologia, socjologia, prawo, ekonomia czy prakseologia. Nie wydaje się jednak celowe przedstawianie w tym miejscu tych definicji.

Na gruncie pedagogiki pracy, pracą przyjęto nazywać każdą działalność. której wynikiem jest wytwór kulturowy, dobro materialne czy usługa⁶².

Proces pracy ma charakter złożony i dla uwypuklenia tej złożoności wymienia się różne rodzaje pracy, aby podkreślić wyraźniej różne jej aspekty. Można więc rozróżnić:

- pracę produkcyjną - związaną z oddziaływaniem człowieka na zasoby i siły przyrody, w celu przekształcenia ich w dobra zdolne zaspokoić potrzeby ludzkie: efektem pracy produkcyjnej są materialne wartości użytkowe,

"^J Różne konteksty myślenia o pracy przedstawia Z. W i a t r o w s k i, Podstawy pedagogiki pracy. Bydgoszcz 19‘J4. s. 55-70; Fenomenologiczną istotę pracy prótuje ująć J. Ti c h n e r, Świat ludzkiej nadziei, Kraków 1992. s. 70-90.

- pracę nieprodukcyjną - której treść stanowi zaspokajanie poza-materialnych potrzeb człowieka.

Podział ten jest stosowany najczęściej na gruncie nauk ekonomicznych, chociaż ścisłe zakwalifikowanie różnych rodzajów pracy jako produkcyjnej bądź nieprodukcyjnej jest trudne, a nawet praktycznie często niemożliwe, tym bardziej, że pojęcie pracy produkcyjnej zmienia się i rozszerza wraz z rozwojem przemysłu i techniki. Ogólnie przyjmuje się, że do pracy produkcyjnej należy praca w sferze rolnictwa, przemysłu wydobywczego, przemysłu wytwórczego, budownictwa, transportu, handlu, a za pracę nieprodukcyjną (zwaną też pracą usługową) uważa się pracę w takich dziedzinach, jak: wojsko, administracja, oświata, nauka, ochrona zdrowia, kultura i sztuka.

Podział pracy można również rozpatrywać w pojęciu historycznym. Wszelkie przeobrażenia w sferze narzędzi i sposobów pracy powodowały przemiany w sferze społecznej. Człowiek wytwarzając dobra materialne i usługi wchodził w liczne kontakty społeczne, a praca poszczególnych jednostek przenikała się nawzajem i uzupełniała. Podziały pracy, rozpatrywane w pojęciu historycznym, doprowadziły w konsekwencji do społecznie ważnych następstw, takich jak:

- podział społeczności ludzkich na grupy o przeciwstawnych interesach,

- pojawienie się organizacji ogarniającej dane społeczności, czyli państwa,

- powstania nowych kategorii społecznych, tj. kategorii zawodu,

- pojawienie się przesłanek dalszego procesu rozwarstwienia zbiorowości, grup społecznych i kategorii zc względu na charakter wykonywanej pracy i jej formy (np. praca fizyczna, umysłowa, wykonawcza czy kierownicza),

- pojawienie się rożnych antagonizmów wraz z postępującymi procesami rozwarstwienia społeczeństwa"^{1 2 3}.

Jak wynika z przedstawionych rozważań, powstanie kategorii zawodów związane jest z podziałem pracy i czynności ludzkich na przestrzeni dziejów ludzkości. W wyniku rozwoju i zmian zachodzących w sposobach wytwarzania i udoskonaleniu narzędzi pracy, wyodrębniały się nowe rodzaje czynności, zmieniające charakter pracy jednostek i społeczności ludzkich. Wyodrębniały się grupy ludzi wykonujących ten sam rodzaj czynności, tworząc określone grupy społeczne, a z drugiej strony układ tych czynności składał się na pojęcie zawodu. Dalsze zmiany

-‘ J. Sztumski. Socjologie pruty w zarysie. Warszawa 1981. s.20; Z kolei sposób

dostrzegania procesów rozwoju w latach dziewięćdziesiątych przedstawia J. P.

N a i s b i 11. Magalrendy Dziesięć nowych kierunków zmieniających nasze życie. Poznań 1997.