podstawy wiedzy o�ukacji i por zaw stronar 73

bodnym dostępie do nowoczesnej techniki metodę tę można znacznie wzbogacić wykorzystując technikę wideo do obserwacji czynności pracownika. Uzyskana w ten sposób fotografia dnia pracy, „zapisana" według odpowiednio przygotowanego scenariusza nie tylko może być źródłem do analizy pracy i zawodu, ale również kapitalnym materiałem wyjściowym do przygotowania pełnego zestawu filmów informacyjnych dla poradnictwa zawodowego.

Trudno mówić na obecnym etapie o pełnej uniwersalności modelu charakterystyki zawodu, który zaprezentowano w pracy. Różnorodność danych składających się na charakterystykę konkretnych zawodów jest ogromna i uniemożliwia ich wyodrębnienie. Niemniej jednak empiryczne sprawdzenie modelu charakterystyki zawodowej może potwierdzić nasze założenie, że jest on na tyle ogólny, iż można będzie go wykorzystać przy sporządzaniu charakterystyk zawodów' nawet bardzo różniących się od siebie.

Na podstawie dotychczasowych rozważań można dokonać próby sformułowania kilku sugestii pod adresem autorów nowych charakterystyk absolwentów szkół zawodowych lub innych form przygotowania zawodowego"⁰.

Wydaje się uzasadnione rozpoczynanie projektowania od charakterystyki (opisu zawodu), do nakreślenia wymogów w zakresie postaw w ścisłym związku z ideą kształcenia ustawicznego. Stworzenie sytuacji i warunków' dla kształtowania postaw odpowiadających zapotrzebowaniu gospodarki wolnorynkowej będzie prawdopodobnie jednym z najistotniejszych zadań edukacji zawodowej. Gotowość do poddawania się systematycznej ocenie, w wyniku której mogą nastąpić awanse pionowe i poziome, propozycja dalszego kształcenia lub zmiana pracy, jest niezbędna w dynamicznie zmieniającym się „świecie pracy". Ta świadomość w warunkach polskich jeszcze nie jest powszechna. Dlatego zarysowuje się wyraźna potrzeba umieszczenia wymogów, co do postaw reprezentowanych przez pracowników w charakterystykach zawodowych absolwentów.

Umiejętności, a nau^fet nawyki są kolejnym elementem, który wynoszony powinien być z procesu kształcenia. Nie chodzi przy tym o pełną gotowość w wykonywaniu konkretnych wyrobów, ale o umiejętności, które można zastosować na różnych stanowiskach pracy. Dotykamy w tym miejscu różnicy w rozumieniu w Polsce i w innych krajach pojęcia „kształcenie ogólne". Nieprzypadkowa, przy studiowaniu systemu dualnego w Niemczech, systemu angielskiego czy szwedzkiego, najwięk-

^1,5 K. S y ra e 1 a. Procedura standaryzacji kwalifikacji zawodowych, (w:) Standaryzacja kształcenia zawodowego, pod red. B. Baraniak. M. Bu t kie w i C2. Warszawa 1998. s. 175-183.

sze zainteresowanie wzbudza sprawa umiejętności absolwentów szkól zawodowych, kształcących się jednocześnie praktycznie w przedsiębiorstwach.

Charakterystyka zawodowa absolwenta szkoły czy innej formy przygotowania zawodowego będzie w dalszym ciągu punktem wyjścia do określania celów szczegółowych kształcenia zawodowego i rozwoju jednostki w zakresie ogólnym. Będzie ona niezbędnym punktem wyjścia do doboru treści kształcenia, a także przydatna w procesie poradnictwa zawodowego⁸¹.

Obecna sytuacja na rynku pracy (przewaga popytu nad podażą pracy, różnorodność form przygotowania do zawodu, zmieniająca sic wysokość wynagradzania w różnych dziedzinach gospodarki) - znacznie utrudnia poprawne konstruowanie charakterystyk zawodowych. Jednak w sytuacji, gdy wiele zawodów zanika, gdy powstają nowe specjalności na skutek podziału niektórych zawodów, charakterystyka zawodowa będąca zbiorem podstawowych informacji o zawodzie pełni niezwykle istotną rolę. Należy wyraźnie podkreślić, żc charakterystyka zawodowa nie może być statycznym, nie zmieniającym się tekstem, lecz musi być systematycznie aktualizowana i uzupełniana.

Istotnym warunkiem poprawności charakterystyki jest uświadomienie jej autorem komu i czemu ma ona służyć, a więc powinna być ona zróżnicowana w zależności od odbiorcy. Tak więc właściwa informacja zawodowa zawiera treści, których poszukuje odbiorca w określonym etapie procesu decyzyjnego dotyczącego wyboru lub zmiany zawodu. Dobór treści do informacji zawodowej i ich odbiór zależny jest od sytuacji zawodowej odbiorcy, od etapu procesu decyzyjnego, teorii wyboru zawodu.

Odbiorców charakterystyk zawodowych można podzielić na dwie grupy:

a) odbiorcy bezpośredni:

- młodzież przygotowująca się do wyboru zawodu,

- dorośli poszukujący pracy zawodowej,

- osoby zmieniające pracę.

b) odbiorcy pośredni - są to osoby współuczestniczące w decyzjach

zawodowych:

- rodzice,

- nauczyciele,

- doradcy zawodowi,

- pracownicy poradni psychologiczno-zawodowych,

*' W analizie istoty zawodoznastwa uwzględniono opracowanie K Pa rzę c k i e g o. K Syrreli. B. Zawadzkiego, Orientacja i poradnictwo zawodowe, Radom 1995. s. 21-42.