71815 skanuj0004 (326)

12 Allcrnacju biografii

o wartościach alloccnlryc/Jiych; oznaczają one koncentrację na innych osobach lub na grupie społecznej. Niekiedy sens lego pojęcia uznaje się za zbliżony lub nawet tożsamy z pojęciem afiliacji. (A.S.)

Allcrnacjn biografii, znb. tożsamość.

Altruizm, zachowanie /.orientowane na bezinteresowny pomoc innym jednostkom lub grupom społecznym; przeciwieństwo zachowania egoistycznego. Pojęcie to określane jest także jako „działanie z pobudek etycznych, bez spodziewania się odwzajemnienia ze strony innych" [M.K. Mlicki 1992, s. 102).

Niekiedy kwestionuje się istnienie „czystych" zachowań altruistycznych, wskazując, ze wszelkie działania na rzecz innych me są całkowicie bezinteresowne, gdyż w ich wyniku jednostka uzyskuje pozytywną ocenę otoczenia społecznego i (lub) poprawia własną samoocenę. Na tej podstawie wszelkie działania na rzecz, innych próbuje się wyjaśniać wyłącznic w kategoriach egoizmu. Akceptacja takiego stanowiska prowadzi niekiedy do błędnego wniosku, że altruizm nic istnieje. Bezinteresowne działania na rzecz innych są faktem, który trudno negować. Działania te mogą wynikać z tóżnych motywacji, nawet egoistycznych, me zmienia to jednak faktu, że są one czymś realnie istniejącym. Wątpliwości dotyczyć mogą wyłącznic typów motywacji tkwiących u ich podstaw. Nawet jeśli zgodzić się z tym, że zachowania altruistycznc wynikają z motywacji egoistycznych, tzn. z dążenia do uzyskania jakichś gratyfikacji, nie rozwiązuje to problemu, dlaczego inne osoby („rypowi egoiści") nie podejmują takich działań. W obrębie motywacji egoistycznej wyróżnić należy zatem jej dwa typy, cechujące się silnym zróżnicowaniem.

Jerzy Karylowski wyodrębnia dwa typy altruizmu ze względu na tkwiące u ich podstaw mechanizmy motywacyjne endoccn-trycznc i cgzoccntrycznc. „W przypadku motywacji typu cndoccntryczncgo zachowanie altruistycznc kontrolowane jest przez antycypacje dotyczące korzystnych zmian w obrazie własnej osoby (lub uniknięcia zmian niekorzystnych). W przypadku natomiast motywacji typu cgzoccntryczncgo antycypacje te dotyczą sytuacji partnera" [J. Karylowski 1982, s. 133]. Rozwojowi endo- lub cgzoccntrycznych mechanizmów altruizmu sprzyjają odmienne techniki socjalizacji stosowane przez rodziców. Wskazywanie dziecku konsekwencji, jakie jego zachowanie może mieć dla partnera, wzmacnia mechanizmy cgzoccntrycznc. Natomiast takie techniki, jak: wycofywanie miłości, niedefinitywne etykietowanie, wskazywanie na niezgodność zachowania z wymaganiami pełnionych ról społecznych, nakłanianie do przeprosin, kształtują mechanizmy endo-ccntrycznc [ibidem, s. 89 i n].

W badaniach motywacji zachowań altruistycznych musi być także uwzględniona okoliczność, że zachowania te stanowią sposób realizacji społecznych norm, wartości, ideałów i wierzeń. Z tej perspektywy podział na motywacje endo- i cgzoccn-tryczną, a także przypisywanie altruizmowi wyłącznic motywacji egoistycznej, wydaje się ujęciem zbyt wąskim.

Janusz Reykowski [1986] badania nad altruizmem poszerzył na badanie postaw prospołecznych.

Emil Durkhcim w klasycznym studium o samobójstwie wyróżnił, oprócz egoistycznych i anomicznych, także samobójstwa altruistycznc. Są one wynikiem poświęcenia życia jednostki dla realizacji interesów grupowych; wiążą się one z całkowitym wchłonięciem jednostki przez grupę, które nastąpiło w wyniku procesu dczindywidualizacji. (A.S.)

Zob. anomia, dczindywidualizacja, dyfuzja odpowiedzialności, empatia, koncepcje człowieka w socjologii, motywacja, pułapka społeczna, socjalizacja.

Literatura:

Karylowski J., 1982, O dwóch typach altruizmu.

Badania nad endo- i egiocentrycznymi źródłami podejmowania bezinteresownych dzia-

Anomia 13

łań ii a i:ccz iiuiycli hut i, Ossolineum, Wrocław.

Mlicki M.K., 1992, Konjlikiyspołeczne. Pułapki i dylematy działań zbiorowych, IFiS PAN. Warszawa.

Rcykowski }., 1986, Motywacja, postawy prospołeczne a osobowość, PWN, Warszawa.

Amalgamacja, ujednolicenie, stopienie wielu składników w jędrny całość; przeciwieństwo dyfcrcncjacji. Ludwik Gumplo-wicz wskazywał na proces amalgamacji zachodzący między różnymi typami kultur w wyniku podboju. Amalgamacja to zmieszanie i p/zcnikanic się dwóch lub więcej kultur w następstwie ich kontaktu. W koncepcjach nisowo-antropologicznych (do których teorii L. Gumplowicza oczywiście zaliczać nie można) podejmowano problem mieszania się, czyli amalgamacji, różnych ras oraz rozpatrywano warunki utrzymywania się „czystości rasy" (zob. [P. Sorokin 1928, s. 232]). Pojęcie coraz rzadziej stosowane; w socjologii współczesnej używa się raczej terminów „integracja", „uniformizacja" lub „synkretyzm". (A.S.)

Literatura:

Sorokin 1\, 1928, Contemporary Sociological Tlieorics, llarpcr and Brothers, New York, London.

Amorficzność, zob. dymorficzność społeczna, koncepcja dekompozycji, morfologia społeczna.

Anomia, stan zaniku lub załamania norm spolrcznych regulujących działania społeczne. Termin „anomia” (gr. nómos -prawo) u Platona oznacza stan bezprawia, natomiast termin „cunomia” — dobry ustrój społeczny. Do socjologii pojęcie wprowadzone zostało przez Emila Durkhcima, który wskazywał, iż anomia występuje w okresie .zmian społecznych spowqdon'{ipych przez narastający w społeczeństwie podział pracy i wztost specjalizacji. Zmiany te prowadzą do przekształceń więzi społecznej; następuje przejście od tzw. solidarności mechanicznej (podporządkowanie jednostki wynika z nacisków tradycji oraz opinii publicznej) do solidarności organicznej (więzi opierają się nic na konformizmie, lecz na wzajemnej wymianie usług i świadczeń). Jednym z przejawów anomii są samobójstwa. W klasycznym studium poświęconym temu zjawisku E. Durkhcim wskazywał, że jego wielkość zależy w dużym stopniu od cech grupy, do której samobójca należy. Wyróżniał samobójstwa typu egoistycznego (wywołane odosobnieniem jednostki od grupy), altruistyczncgo (wywołane całkowitym wchłonięciem jednostki przez grupę; jednostka zatraca swą indywidualność i zdolna jest poświęcić swe życie dla dobra grupy) oraz anomicznc (wywołane naglą dezorganizacją grupy, rozkładem jej więzi wewnętrznej spowodowanym przez takie zjawiska, jak kryzysy społeczne, przewroty polityczne, załamania gospodarcze itp.).

Robert K. Merton [1982] wyróżnia dwa typy anomii: anomię deprywacji i anomię sukcesu. Szybka zmiana może rodzić anomię - zmiana ta może przybierać nic tylko formę regresu, lecz także gwałtownego* postępu. Anomia w ujęciu Mertona jest teorią zachowań dewiacyjnych. W zależności od akceptacji lub odrzucenia kulturowo określonych celów i środków ich osiągania, Merton wyróżnia następujące typy indywidualnego przystosowania: konformizm, innowację, rytualizm, wycofanie i bunt.

Koncepcja anomii próbuje wyjaśniać działania indywidualne przez ukazanie ich uwarunkowań inakrostrukturalnych. Tendencja do załamania lub rozpadu norm występuje w wypadku braku integracji struktury kulturowej i społecznej [R.K. Merton 1982, s. 225). (A.S.)

Zob. dewiacja, „liczba ciemna", normy społeczne, porządek społeczny, więź społeczna, zmiana społeczna.

Literatura:

Durkheim E., 1960, Lc Suicidc. Etude dc socio-logic, Presses Universitaires dc France, Paris. Merton R.K., i 982, Teoria socjologiczna i struktura społeczna, PWN, Warszawa.