72346 s 38 39

38 ROZDZIAŁ 2

syjskim (konstitucija). Zgodnie z definicją w Nowej Encyklopedii PWN konstytucja to „ustawa zasadnicza wyposażona w najwyższą moc prawną, regulująca podstawy ustroju państwowego, określająca zasady organizacji i powoływania najwyższych ogniw aparatu państwowego oraz normująca podstawowe prawa i obowiązki obywatela”¹. Samo ustanowienie konstytucji jest powszechnie uważane za jeden z najważniejszych aktów suwerenności narodu, przez który obywatele nakładają obowiązki na swoje państwo, określając jego zadania i kompetencje oraz wyznaczając granice władzy sprawowanej przez jego organy².

W nauce prawa konstytucyjnego wyróżnia się kilka rodzajów konstytucji³. Ze względu na formę konstytucji można wyróżnić:

•    konstytucję w sensie materialnym, będącą zbiorem różnego rodzaju norm (stanowionych, pisanych, niepisanych, zwyczajowych i tym podobnych), który stanowi podstawę ustroju danego państwa. Konstytucja w sensie materialnym obejmuje wszystkie reguły określające funkcjonowanie państwa bez względu na to czy są spisane czy też nie;

•    konstytucję w sensie formalnym, którą jest akt normatywny noszący nazwę konstytucja i regulujący najważniejsze kwestie ustrojowe w danym kraju (na przykład Konstytucja RP z dnia 2 kwietnia 1997 r.).

Od 17 października 1997 r. naczelne miejsce w systemie źródeł prawa zajmuje Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483). Przepisy Konstytucji stosuje się bezpośrednio, chyba że Konstytucja stanowi inaczej (art. 8). Konstytucja RP określa podstawowe zasady ustroju naszego kraju. Konstytucję określają pewne cechy, które odróżniają ją od ustaw zwykłych i pozwalają nazwać ją ustawą zasadniczą. Do tych cech zalicza się szczególną: treść, formę oraz moc prawną Konstytucji⁴. Szczególna treść Konstytucji wynika z zakresu i ze sposobu regulowania nią zagadnień. Do uniwersalnych zagadnień w treści Konstytucji zalicza się:

•    ogólne zasady ustroju państwa,

•    określenie ustroju naczelnych organów władzy i zakresu ich kompetencji,

•    określenie podstawowych praw, wolności i obowiązków obywateli.

Kwestie podlegające unormowaniu konstytucyjnemu są nazywane materią konstytucyjną, a proces obejmowania danych spraw tą regulacją nosi nazwę konstytucjonalizacji⁵. Szczególna forma Konstytucji wyraża się mię-

39

ŹRÓDŁA PRAWA

d/.y innymi w jej nazwie, ponieważ tylko jeden akt prawny w kraju może być określany takim mianem. Jej innymi szczególnymi cechami są tryb powstania i dokonywania zmian, zwiększone w porównaniu z ustawami zwykłymi <luorum, jak również to, że uchwalenie konstytucji wymaga oprócz przyjęcia jej przez parlament także zatwierdzenia w drodze referendum⁶. Szczególna moc Konstytucji polega na przyznaniu jej regulacjom najwyższej pozycji w systemie źródeł prawa. Konstytucja ustala rodzaje innych aktów normatywnych (źródeł prawa) i ich zakres. Wszystkie akty prawne mają być z nią zgodne i spójne. O roli konstytucji świadczy już jej preambuła, w której została ona określona jako „prawa podstawowe dla państwa”.

Ustawy

Ustawa jest najwyższym po konstytucji aktem prawnym. To akt normatywny uchwalony przez Sejm z udziałem Senatu. Żaden inny organ nie może wydać ustawy, co jest konsekwencją przyjętej od Monteskiusza zasady trójpodziału władzy. W demokratycznym państwie prawnym ustawa stanowi formę i środek rozstrzygania istotnych spraw państwa przez naród za pośrednictwem jego przedstawicieli. Omawiany akt normatywny jest aktem o niemal nieograniczonym zakresie przedmiotowym. Za pośrednictwem ustawy można regulować wszelkie materie, jeżeli mają one normatywny charakter, pozostają w zgodzie z treścią konstytucji i umów międzynarodowych i nie są zastrzeżone dla unormowań dokonywanych zgodnie z regulaminami Sejmu, Senatu lub Zgromadzenia Narodowego (czyli połączonych izb - Sejmu i Senatu) - zob. art. 112 i 61 ust. 4 oraz art. 114 ust. 2 Konstytucji RP. Z zakresem przedmiotowym ustawy wiąże się zasada wyłączności ustawowej (wyłącznej materii ustawowej). Zgodnie z nią sprawy najważniejsze dla funkcjonowania państwa i jego organów oraz dla życia obywateli powinny być rozstrzygane wyłącznie w drodze ustawowej, a nie przez inne akty normatywne. Zasada ta znalazła swój wyraz w licznych orzeczeniach Trybunału Konstytucyjnego, na przykład w orzeczeniu z dnia 19 czerwca 1992 r. (U 6/92, Dz. U. Nr 6, poz. 13), gdzie stwierdzono, że: „sfera praw i wolności obywateli (...) jest bezspornie domeną ustawodawcy o znaczeniu matiere resewee a loi (...)”.

Szczególna moc prawna ustawy wyraża się następującymi cechami:

• normy ustawowe mają samoistnie moc powszechnie obowiązującą, to znaczy do wydania i obowiązywania ustawy nie potrzeba szczególnego upoważnienia,

1

   Nowa Encyklopedia PWN, t. III, Warszawa 1997, s. 464.

2

   P. Winczorek, Prawo konstytucyjne Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 2003, s. 20.

3

   Ibidem, s. 20.

4

   Tak też L. Garlicki, Polskie prawo konstytucyjne..., s. 34.

5

   P. Winczorek, Prawo konstytucyjne..., s. 32-33.

6

Ibidem, s. 36-37.