72638 intonacja intryga introspekcja inwariant inwektywa

220 intonacja INWhNCJA

intonacja (< łac. intonare = zabrzmieć; ang. intonation, fr. intonation, nicm. Intonation, ros. immoHoąuA) — zmiany wysokości tonu wyodrębniające i różnicujące pewne segmenty w obrębie strumienia mowy. 1. 1. zdaniowa: zróżnicowanie wysokości tonu w obrębie zdania i jego cząstek sygnalizujące rozczłonkowanie składniowe, mo-dalność zdania oraz pełniące rolę wskaźników ekspresywnych i logicznych. Przy braku gramatycznych sygnałów zdaniowości i. podejmować może funkcję zdaniotwórczą (—► fraza). I. prostego zdania oznajmującego ma kontur wzno-sząco-opadający, zdania pytajnego — wznoszący się, zdania rozkazującego — zazwyczaj opadający. I. wznosząca się nosi nazwę antykadencji, i. opadająca — kadencji. Antykadencja jest sygnałem niedokończenia i zapowiedzią dalszego ciągu, kadencja — sygnałem zakończenia pewnego odcinka mowy. Częściowe obniżenie tonu, mniejsze niż przy kadencji, nazywane bywa pół-kadencją, częściowe podwyższenie — półantyka-dencją. 2. 1. wierszowa: zróżnicowanie wysokości tonu w obrębie segmentów —► wiersza (—► wers, —► człon, —*• cząsteczka) będące przejawem porządku prozodyjnego narzuconego przez -*• wzorzec metryczny i członowanie wersowe. I. wierszowa w pewnym stopniu może uniezależniać się od i. zdaniowej, która jest przejawem porządku prozodyjnego narzuconego przez reguły języko-we (—► prozodia). Napięcie między i. wierszową a i. zdaniową jest współcześnie uznawane za najistotniejszy wyróżnik mowy wierszowej, szczególnie w wypadku —► wiersza wolnego. Zmiany intonacyjne oraz —► pauzy zaznaczają najważniejsze działy wersowe: —> średniówkę i —*• klauzulę. Przyjmuje się, że kontur intonacyjny wersu średniówkowego wyznaczany jest przez następstwo antykadencji w członie przedśredniówko-wym i kadencji w pośredniówkowym. Por. akcent, iloczas, transakcentacja, zestrój intonacyjny.

Lit.: M. Dłuska, Prozodia języka polskiego, 1947 (przedr. 1976); F. Daneś, Intonace a verś, „Slovo a Slovesnost” 1958; L. Pszczołowska, Intonacja w prozie i wierszu, „Język Polski" 1961, nr 2; Z. Kopczyńska, L. Pszczołowska, Le Role de Vintonation dans la versification, [w zbiorze:] Poetics. Poetyka. Poetika, 1962; J. Mukarovsky, Intonacja jako rytmotwórczy czynnik wiersza, fw:] Wśród znaków i struktur, 1970; L. Dukiewicz, Intonacja wypowiedzi polskich, 1978. aos

Introdukcja (< łac.) zob. Wstęp

Introspckcja (< łac. introsplcerc — wglądać; ang. introspection, fr. Introspectinn, mcm Intm-spektion, ros. caMoitaOAioócitue)    w sensie ogól

nym: wgłębianie się w siebie, samoobserwacja; w utworach narracyjnych jedna / odmian t/.w, analizy psychologicznej, szczegółowy, niekiedy drobiazgowy opis stanów psychicznych bohatera, dokonywany z jego perspektywy, częsty zwła*/-cza w —► powieści psychologicznej, m.m. u Prout; ta, jego kontynuatorów i epigonów. Po raz pierwszy i. posłużył się św. Augustyn w Wyznaniach. mg

Intryga (ang. intrlguc, plot, fr. intrlguc, mcm. Intrige, ros. unmpuea) - w utworze fabularnym (-* fabuła), epickim, dramatycznym lub filmowym, umyślne i skryte działanie postaci mające na celu pokrzyżowanie zamiarów innych postaci, zaskoczenie ich lub wprowadzenie w błąd, rodzą-ce —► konflikt i zmianę kierunku -» akcji. Skomplikowane formy i. występują przede wszystkim w —► komedii intrygi oraz w powieści sensacyjnej. Por. kontrakcja. Js

Inventio (łac.) zob. Retoryka

Inwariant (< łac. invariant — niezmienny; ang, invariant, fr. invarlant, nicm. !nvarlanle_t roi. u/t-eapuanm) — termin stosowany w lingwistyce strukturalnej, określający czynnik niezmienny w danej sferze zjawisk językowych, przeciwstawiony czynnikom zmiennym (wariantom). W zastosowaniu do badań lit. i. oznacza podstawowy i nie podlegający przekształceniom element danej formy lit. (np. -* gatunku literackiego), 1. występuje w powiązaniu z elementami zmiennymi, decydując o tożsamości danej formy w toku jej ewolucji historycznej i pozwalając na dokonanie jej identyfikacji 1. mogą być elementy różne (np. narracyjność -♦ powieści, retoryczność -» ody). W badaniach nad —» mitem przez i, rozumie się stały schemat fabularny, występujący we wszystkich wersjach danego mitu. mg

Inwektywa (< łac. invectivus * obelżywy; ang. invective, fr. invective_t nicm. Invektive, ros, unneK-muea) — wypowiedź będąca napastliwym wystąpieniem przeciw jakiejś osobie lub instytucji, operująca określeniami obraźliwymi i zniesławiającymi; stanowi instrument m.in. — satyry politycznej. Por. pamflet, paszkwil. Js

Inwencja zob. Ingenium