Obraz (599)

4. Szyk

Porównajmy to wypowiedzenie z wypowiedzią neutralną intonacyjnie: (4b) Moi rodzice pracują w Warszawie.

Zarówno w (4a), jak i w (4b) tematem jest Moi rodzice, natomiast pracują w Warszawie stanowi remat. Niemniej w wypowiedzeniu (4a) została dodatkowo uwydatniona część rematu (jako remat uwydatniony).

Ponieważ zarówno temat, jak i remat wypowiedzenia muszą być ciągłymi członami składniowymi (zob. wyżej), nie można interpretować wypowiedzenia (4b) jako posiadającego temat ‘moi rodzice w Warszawie’ i remat ‘pracują’. Oznacza to, że w wypadku (4a) mamy do czynienia z dwustopniowym podziałem tematyczno-rematycznym. Podział pierwszego stopnia jest taki jak w (4b), a dopiero w obrębie rematu dokonuje się wyodrębnienia uwydatnionego rematu drugiego rzędu. Paradoksalnym efektem takiej analizy jest to, że musimy przyjąć, że w wypowiedzeniu (4a) w Warszawie jest tematem (!) drugiego rzędu (ale tylko w stosunku do pracują).

Innym sposobem szczególnego zwrócenia uwagi odbiorcy na remat wypowiedzi jest zbudowanie wypowiedzi w takim szyku, by remat był — inaczej niż w przykładach podziału zwykłego (por. VI.4.1) — elementem początkowym wypowiedzenia. Dla takich wypowiedzeń charakterystyczna jest intonacja opadająco-wznosząca: opadająca na członie Tematycznym, wznosząca na tematycznym. Stosujący takie uwydatnienie nadawca chce zwykle pokazać, że i dla niego przekazywana informacja była zaskakująca.

Przykładem takiej wypowiedzi jest:

Tysiąc złotych kosztowały te buty!!!

Dowodem na to, że człon tysiąc złotych jest rematem, a nie tematem wypowiedzi jest to, że każdy użytkownik języka polskiego zinterpretuje to zdanie jako informację o cenie butów, a nie o tym, co kosztuje tysiąc złotych, por.:

Tysiąc złotych kosztują buty od Prądy, torebka od Gucciego, bluzka od Armaniego...

Z kolei uwydatnienie tematu oznacza, że mówiący przestrzega odbiorcę przed błędnym zakwalifikowaniem tematu.

Na przykład analizowane wyżej zdanie o miejscu pracy rodziców mówiącego można również wypowiedzieć z akcentem zdaniowym na członie moi rodzice w taki sposób, by intonacja na tym członie była wznosząca — miejsce padania akcentu zdaniowego wytłuszczono:

501