Obraz (603)

4. Szyk

wypowiedzi i orzeczenie psychologiczne zdania. W literaturze przedmiotu używa się jeszcze innych nazw.

Na czym polega podział na temat i remat najłatwiej pokazać na konkretnych przykładach. (Dla celów naszego wywodu prosimy, żeby czytelnik starał się nie wyobrażać sobie, jak brzmią przytaczane przez nas zdania, chyba że wprost będzie mowa o intonacji.)

Weźmy na przykład parę wypowiedzeń, których struktura zwykle ilustruje to zjawisko:

(1)    Kolumna Zygmunta znajduje się na placu Zamkowym.

(2)    Na placu Zamkowym znajduje się kolumna Zygmunta.

Łatwo zauważyć, że wypowiedzenia te nie różnią się pod względem budowy składniowej. Podmiotem w obu wypadkach jest kolumna Zygmunta, a na placu Zamkowym jest okolicznikiem miejsca.

Wypowiedziane z normalną intonacją (1) może być reakcją na polecenie:

(la)    Powiedz coś o kolumnie Zygmunta.

Natomiast (2) — reakcją na polecenie:

(2a) Powiedz coś o placu Zamkowym.

ale nie odwrotnie. Czytelnik łatwo zauważy, że dialogi (lb) i (2b) są spójne, natomiast (lc) i (2c)—już nie:

(lb)    A: Powiedz coś o kolumnie Zygmunta.

B: Kolumna Zygmunta znajduje się na placu Zamkowym.

(2b) A: Powiedz coś o placu Zamkowym.

B: Na placu Zamkowym znajduje się kolumna Zygmunta.

(lc)    A: Powiedz coś o kolumnie Zygmunta.

B: Na placu Zamkowym znajduje się kolumna Zygmunta.

(2c) A: Powiedz coś o placu Zamkowym.

B: Kolumna Zygmunta znajduje się na placu Zamkowym. Niespójność dialogów (lc) i (2c) bierze się stąd, że w języku polskim wyrażenie powiedz coś o...wymaga, żeby to, co zostało wymienione po przyimku o, było tematem wypowiedzi, która ma nastąpić.

W przykładzie tematami były odpowiednio w wypowiedzeniu (1) ‘Plac Zamkowy’, a w wypowiedzeniu (2) ‘kolumna Zygmunta’.

W zależności od przyjętej teorii twierdzi się albo że rematem wypowiedzenia, czyli informacją przez nie niesioną, jest ta jego część, która nie jest tematem, albo że rematem wypowiedzenia, czyli informacją przez nie niesioną, jest treść całego zdania — ta ostatnia koncepcja jest mniej popularna.

497