35571 Obraz (770)

18 I. Zakres i kierunki współczesnych badań literackich

rze znajdowały się XVIII-wieczne kursy literatury (np. Bat-teux, Cours de belles lettres, 1747—1759, Laharpe, Lycee ou cours de la litterature ancienne et moderne, 1799—1805), zawierające systematyczny przegląd gatunków literackich wraz z rozbiorem najwybitniejszych i najbardziej reprezentatywnych przykładów. We współczesnej wiedzy o literaturze taki pograniczny charakter miała poetyka historyczna, tj. historia form poetyckich, uprawiana przez A. N. Wiesiołowskiego, systematyka literatury, postulowana przez Kleinera, a obecnie „teoria literatury w historycznym oświetleniu” rozwijająca się w Związku Radzieckim (G. Abramowicz, J. Elsberg, J. Boniew).

Metanaukę literatury nazywano z reguły metodą, metodyką lub metodologią historii literatury (później nauki o literaturze); używano także nazw „filozofia nauki o literaturze” i „teoria badań literackich’v Że jednak cele i środki badań literackich wynikają z uprzedniego przyjęcia podstawowych twierdzeń o sposobie istnienia, swoistych cechach i wartościach dzieł literackich oraz prawach rozwojowych literatury, przeto w praktyce metodologia badań literackich traktowana była łącznie z wykładem teorii literatury (np. w Teorii literatury Welleka i Warrena, a także w niniejszej książce). Inni literaturoznawcy uważają teorię literatury i metodologię badań literackich za jedną dyscyplinę (J. Petersen), bądź też upodrzęd-niają metodologię wobec teorii (Timofiejew) lub na odwrót (Kleiner).

Do metanauki literatury należy też zaliczyć tekstologię, tj. „zespół naukowo opracowanych metod postępowania przy ustalaniu jakiegoś tekstu (bez względu na to, czy celem naszym jest wydanie tekstu, czy tylko jego krytyczne opracowanie)” ¹⁴ oraz młodą, lecz szybko rozwijającą się dziś dziedzinę — historię wiedzy o literaturze ¹⁵.

¹⁴ K. Górski, Zarys rozwoju tekstologii polskiej. W: Tekstologia w krajach słowiańskich, Wrocław 1963 s. 4.

¹⁶ Bibliografię teoretycznej wiedzy o literaturze i metodologii badań literackich przynoszą (obok podręczników Tomaszewskiego, Peter-sena, Welleka i Warrena, Kaysera i Skwarczyńskiej) słowniki i encyklopedie literackie: Lilieraturnaja encykłopiedija, t. I—IX i XI Moskwa 1929—1939; Reallexikon der deutschen Literaturgeschichte, hgb. P. Mer-ker, W. Stammler, wyd. 1. t. I—IV Berlin 1925—1931, wyd. 2. 1955 i n.; Dictionary of World Literary Terms [1943], ed. J. T. Shipley, London

Troska o dokładniejsze wykreślenie poła badań literackich, przy (nastawieniu przeważnie ergocetntrycznym, tj. skierowanym na dzieło literackie, a zarazem rozwój nowych gałęzi nauki .spowodowały praktyczne lub tylko postulatywme wyodrębnienie kilku dyscyplin uważanych — w zależności od stanowiska teoretycznego — za wewnętrzne, graniczne lub zewnętrzne w stosunku do wiedzy o literaturze ¹⁽ⁱ:

1.    filozofia literatury; terminem tym posługiwano się dość swobodnie, czasem w znaczeniu głównych zasad teorii literatury i metodologii badań literackich. Biorąc ściślej, należy tu ontologia i teoria poznania dzieła literackiego i innych faktów literackich, estetyka literacka i aksjologia literatury;

2.    psychologia twórczości literackiej, którą B. Mejłach określa jako „badanie procesu przekształcania i uogólniania zja-1955; Kleines literarisches Lexikon. Bd. III. Sachbegrijje, hgb. H. Rudi-ger, E. Koppen, Bern—Miinchen 1966; Cassels’ Encyclopaedia oj Literaturo, ed. S. H. Steinberg, London 1953; G. von Wilpert, Sachwórterbuch der Literatur [1955], Stuttgart 1969; Kratkaja litieraturnaja encykło-piedija, Moskwa 1962—1978; Encyclopaedia oj Poetry and Poetics, ed. A. Preminger, Princeton 1965; Das Fischer Lexikon. Literatur II, hgb. W. H. Friedrich, W. Killy, Frankfurt—Hamburg 1965; Slowar* litiera-lurowiedczeskich tierminow, red. L. I. Timofiejew i S. W. Turajew, Moskwa 1974; Handlexikon zur Literaturwissenschajt, hgb. D. Krywal-ski, Miinchen 1974; Słownik terminów literackich, red. J. Sławiński, Wrocław 1975. Por. też S. Bałuchatyj, Tieorija litieratury. Annotiro-wannaja bibliograjija, Leningrad 1929; F. Baldensperger, W. P. Frie-derich, Bioliography oj Comparatiue Literaturę, Chapel Hill 1950; B. L. Kandiel, Putiewoditiel po inostrannym bibliograjijam i sprawocznikam po litieraturowiedieniju i chudożestwiennoj liiieraturie, Leningrad 1959; llibliographisches Handbuch der deutschen Literaturwissenschajt. 1945— 1969, hgb. Cl. Kottelwesch, Frankfurt/M 1973. Bibliografię roczną zawierają następujące wydawnictwa (zapis skrócony): The Year’s Work in Modern Lahguage Studies (London, od 1929); Yearbook oj Compara-!ive and General Literaturę (Chapel Hill, od 1951); Annual Bibliography oj English Language and Literaturę (Cambridge, od 1920); The Year’s Work in English Studies (London, od 1919); R. Rancoeur, Bibliographie lUteraire (Paris, od 1953); O. Klapp, Bibliographie der jranzosischen Idteraturwissenschajt (Frankfurt/M., od 1956); H. W. Eppelsheimer, Cl. Kottelwesch, Bibliographie der deutschen Literaturwissenschajt (Frank-furt/M., od 1945); N. Macujew, Sowietskaja chudożestwiennaja litiera-tura i kritika. Bibliograjija (Moskwa, 1938—1961); Polska bibliografia literacka (Warszawa, od 1944). Bibliografia bieżąca w czasopismach: „The •lournal of Aesthetics and Art Critioism”, „Publications of the Modern l nnguage Association of America”, „Revue de litterature comparee”, ..Germanistik”.

¹⁶ Pomijamy tu problem nauk humanistycznych o zakresie szerszym niż wiedza o literaturze (filologia, ogólna teoria i historia sztuki,, semiotyka, antropologia filozoficzna i kulturalna).