73699 img001

XX IAIIWIKA KilWAIIKIlWA

Kamińska-Szmaj Irena, Słowa na wolności. Języ k polityki po 1989 roku. Wypowiedzi, dowcip polityczny. słownik inwektyw, Wrocław 2001.

Kowalikowi Jadwiga, '/Moczenie i funkcja wyrazów tzw. brzydkich we współczesnej pobzezyżnit, (w:J Współczesna polszczyzna mówiona w odmianie wypracowanej (oficjalnej), pod red. Zofii Kurzowej i Władysława Śliwińskiego. Kraków 1994. s. 107-113.

Wulgaryzmy we współczesnej polszczyinie, [w:] Język trzeciego tysiąclecia, pod red. Grzegorza Szpili, Kraków 2000, s. 121-132.

Mowa rozświetlona myślą. Świadomość norrnatywno-stylislyczna współczesnych Polaków, pod red. Jana Miodka, współpr. Monika Zaśko-Ziclińska, Igor Borkowski, Wrocław 1999.

Ożóg Kazimierz, Polszczyzna przełomu XX i XXI wieku, Hybrane zagadnienia, Rzeszów 2001.

Zmiany w publicznych zachowaniach językowych, pod red. Jerzego Bralczyka, Warszawa 2001.

Language vulgarisation and devulgarisation in contemporaiy Polish

Summary

The usc of vulgarisms is a striking phenomenon for the linguists invcstigating conlcmporary Polish. Vulgarisms appear most freąucntly in the spoken language but they also occur in the written tcxls. Some authors of litera^ tcxis regard them as artistic dcviccs used for crcating and describing charactcrs. Evcrybody, regardłess of their scx, age, cducation, profession and social background, uses the so-callcd “dirly words" and their cuphcmic cquivalcnts. They appear bolh in forma! and informal contcxls as single words and mulliword structures. The cxpansion of vulgarisms is closely connccted wilh the spread of colloquial language which supersede its standardiscd vcrsion, i.c., die cullural dialcet traditionally referred to as literary Polish. Vulgar words can be hcard evcrywhcre. The cxccplion is the church. l(owcver, the culloquial language bccomcs morę and moro widespread duc to incrcasing conccm about the cncctivcncss of communication achicvcd by mcans of rcduc-ing distar.ee, c.g. bctwccn the priest and its nudicncc. The factors stimulating the usc of vulgarisms inelude the number of rcasons of social, sociological, cullural, communicativc, and cducalional naturę. Whilc describing and interpreting vulgarisms two oppositc yet tightly conncctcd trends should be taken into account, namdy vu)garisation and dcvulgarisation. Both of thcin rcsuli in ihc usc of the so-callcd “dirty words" in uttcranccs. The rcscarch was shown Ihat vulgarisms arc used not only by lhosc who scck strong mcans of czprcssion but also those w ho arc no longcr awarc of original vulgarity and obsccnity of such words and mcrcly threat them as mcans of convcying humour. Inter-cstingly, the words which until rcccntly havc bccn considcrcd rude, c.g. “Świnia" (pig), "osioł" (ass), "świr” (freak), “głupol" (butthead) now arc elassified as vulgar. This phenomenon can be dcscribcd as sccondary vulgarization.

₍\,U llnivmitnlii Wmlidimrims Nu lllfill jfiyĄ.a'Ajjfiura • Inni 20 • Wrocław 200X

MAŁGORZATA MARCJANIK

Uniwersytet Warszawski

Wielkie zmiany przyjdą jutro.

O przemianach w językowych obyczajach grzecznościowych

1. Rok 1989 - tak jak każde przełomowe wydarzenie w historii państwa i n rodu - był zapowiedzią zmian* w polskiej etykiecie językowej. Dodajmy, źc r< 1980 zasadniczych przemian w tej dziedzinie nie przyniósł.

1.1.    Na początku 111 RP zmian tych spodziewaliśmy się i próbowaliśmy przewidywać. W pierwszym wydaniu tomu Współczesny język polski pod reda cją Jerzego Bartmińskiego pisałam: „Można (...) przypuszczać, że zapoczątk wanc na przełomie lat osicmdzicniątych i dziewięćdziesiątych zmiany politycz w Polsce, pociągające za sobą między innymi zwiększenie roli inteligencji, prs czynią się do utrwalenia prestiżu społecznego tej grupy, która jest kontynuatoi tradycji i która może stanowić wzorzec językowych zachowań grzecznościowy dla reszty społeczeństwa”^{1 2}.

1.2.    Rychło okazało się, że wraz z demokratyzacją ustrojową państwa zacz postępować demokratyzacja obyczajów - w tym językowych obyczajów grze nościowych. Obecnie można jąobscrwować w formie takich postaw społeczny jak: egalitaryzm (polegający w tym wypadku na skracaniu dystansu między p nerami werbalnych interakcji), egotyzm (zachowania indywidualne, łamiące p stawowe zasady savoir-vivrc’u, mające u podstaw chęć „zabłyśnięcia” za wszr cenę) oraz traktowanie grzeczności jako dobra konsumpcyjnego³.

1

   Przypomnijmy np. zmiany w systemach adrcsalywnych języka francuskiego po rewo francuskiej (wprowadzenie adrewtywu ob)-watcl) i rosyjskiego - po rewolucji październikowe warzysz).

2

   Hasło: Etykieta językowa, (w:) Encyklopedia kultury polskiej XX wieku, L 2: Wspólct język polski, pod red. J. Bartmińskiego. Wrocław 1993, s. 280-281.

3

ⁱ Pisali o tym m.in.: A. Grybosiowa, O dystansie, szacunku i tolerancji w mediach, [w:J. w mediach masowych, pod red. J. Bralczyka, K. Mosiolck-Kłosińskicj. Warszawa 2000, s. 6(