Manipulacja w języku

_n finwpc/cŃ cjp cj

pod vd' ^ KfiiYfrrn/ousKi J

Irena Kamińska-Szmaj

(Wrocław)

Propaganda, perswazja, manipulacja - próba uporządkowania pojęć

Terminami propaganda, perswazja, manipulacja zajmuję się, z jednej strony, jako leksemami charakterystycznymi dla języka polityki, a z dmgiej zaś, jako terminami naukowymi służącymi do opisania tejże odmiany funkcjonalnej języka ogólnego reprezentowanej przez teksty tworzone i stosowane przez środowisko polityków i ludzi z nimi związanych.

Szeroka definicja propagandy jest zgodna z polska tradycja leksykograficzna oraz z użyciem tego wyrazu w tekstach naukowych i w polszczyźnie ogólnej, zwłaszcza przed 1989 rokiem. Ma ona charakter interdyscyplinarny. Termin ten odnosi się do różnych działań społecznych, nie tylko politycznych. W węższym ujęciu propaganda oznacza działania w sferze politycznej i definiowana jest przez eksponowanie metod i technik oddziaływania wykorzystywanych do sterowania postawami i zachowaniami społeczeństwa.

W polskich pracach językoznawczych, powstałych głównie pod koniec lat 70. i w latach późniejszych, na rozumienie pojęcia perswazja duży wpływ miały badania wykorzystania języka jako narzędzia propagandy w systemach totalitarnych. W pracach tych większość językoznawców utożsamia perswazję z manipulacja.

Odróżnianie perswazji od manipulacji jest możliwe po rozpoznaniu całej sytuacji komunikacyjnej. Przy czym należy pamiętać, że to obserwator - osoba z zewnątrz analizująca cale wydarzenie komunikacyjne - na podstawie własnej wiedzy i przyjętych przez siebie kryteriów opisu i wartościowania stwierdza, że działania nadawcy to manipulacja. Ta postulowana ostrożność w posługiwaniu się terminem manipulacja wynika z przekonania, że nazwy, które konotuja ocenę (wartościowanie), mogą - nawet wbrew intencjom badacza - służyć celom nienaukowym.

Cel artykułu został jasno sformułowany w tytule. Wypada jedynie uściślić, że przede wszystkim zwrócę uwagę na funkcjonowanie poddanych analizie leksemów w tekstach dotyczących sfery polityki. Terminami propaganda, perswazja, manipulacja będę zajmowała się, z jednej strony, jako leksemami charakterystycznymi dla języka polityki, a z drugiej zaś, jako