75108 skanuj0031 (56)

64 NAUKA (* Ah I At MI UD/KK M

Uwarunkowanie tej nierozumności przedstawia się rozmaicie. Niektóre kategorie aktów nierozumnych mają charakter wyłącznie materialny, cielesny i z tego tytułu poddane są działaniu koniecznych praw przyrodniczych (np. proces trawienia). Inne są natury ciclesno-duchowc; i dzięki temu częściowo są rozumne, częściowo zaś nierozumne (np. mogę patrzeć lub nic patrzeć na dany obiekt, ale patrząc nic mogę go nic widzieć). Są wreszcie takie, które zasadniczo wykonywane są w sposób świadomy, ale w pewnych sytuacjach mogą ten rozumny charakter zatracić. Dzieje się to wtedy, kiedy wchodzą w grę przyczyny zewnętrzne, które wyłączają działanie rozumu i woli albo przynajmniej jednej z tych władz. Wskutek tego dany akt staje się aktem nierozumnym. Za przykład posłużyć może mówienie przez sen. czy w gorączce. spacery lunatyków itp.

Sfera aktów nierozumnych nie ma dla etyki większego znaczenia. W cen tram zainteresowań etyki znajdują się przede wszystkim akty rozumne Pierwszym w tym zakresie zadaniem jest refleksja nad rolą pierwiastka konieczności i wolności w konstytuowaniu dwu podstawowych kategom aktu rozumnego.

Pojęcie aktu rozumnego wolnego i rozumnego koniecznego

Na pierwszy rzut oka mogłoby się wydawać, że akt rozumny utożsamia się z aktem wolnym, natomiast akt konieczny znaczy tyle. co akt nierozumny. Refleksja filozoficzna prowadzi jednak do wniosku, że intuicje myślenia potocznego muszą być na tym odcinku znacznie skorygowane.

Wyjaśniając pojęcie aktu rozumnego podkreślono, że do jego konstytutywnych elementów należy poznanie dobra oraz sprawcze chcenie tego dobra przez wolę. Z tych dwu elementów dobro poznane, a nic sprawiająca je wola określa treść tego aktu Jak nam bowiem wiadomo z założeń psychologu filozoficznej, wola zamierza właściwy sobie przedmiot o tyle tylko, o ile przedstawia się on jej jako jakieś dobro. To podstawowe prawo dążenia woli powoduje, że inaczej kształtuje się sprawstwo woli, kiedy staje ona w obliczu, czyli poznaje bezpośrednio (a nic tylko przez podobieństwa) dobro nieskończone, czyli Absolut (zakładając jego istnienie), inaczej zaś. kiedy zwraca się ona ku dobrom ograniczonym, przygodnym. Odpowiednio do sprecyzowanego w tych słowach kryterium otrzymujemy podział aktów rozumnych na akt rozumny konieczny oraz akt rozumny wolny. ¹

¹ "• I* si dobro nieskończone, czyli Absolut Idzie o to. że bezpośrednie » i. Iko analogiczne) poznanie Absolutu przez człowieka z koniecz-¹ ' y. w.ila w nim nieodwracalny akt duchowego doń „przylgnięcia".

........I” * i Struktura woli człowieka jako władzy od samych podstaw

’ • i in ) na dążenie do dobra sprawia, że nic może ona nic chcieć po-•" r• i dobra nieskończonego (a więc będącego dobrem i tylko dobrem) ‘ ' "■ •» się ku innemu dobru.

•    "t.mr określenie pozwala wysunąć pewne wnioski.

^I    •" i pojęcia aktu rozumnego koniecznego wynika, że w warunkach ^,l 1 • dnu- danej egzystencji człowiek tego rodzaju aktów w ogóle nic wy-

i ponieważ dobro nieskończone nic jest dostępne jego bezpośrednie-"• i -/iMiiiu Sensowność tego pojęcia rysuje się wyraźnie dopiero na tle "*«*. n.l< innej perspektywy ludzkiej egzystencji. Wobec tego nasuwa się r*¹ •••. |>,, _c0 to pojęcie zostało wprowadzone w tok obecnych rozważań.

•    •/i.i. ji/c rozważania w końcowym wyniku winny nas doprowadzić ' i • konania, ze takie dobro rzeczywiście istnieje i stanowi ostateczny

•    •    \ i. go działania. W tym założeniu akt rozumny konieczny zajmuje

¹ •' ¹ ulotne miejsce w strukturze porządku moralnego. Nie jest on ani

•    ¹ • • i. nimi człowieka wolności, ani tym bardziej gwałtem zadanym tej-'• * t. . i Wręcz przeciwnie, okazuje sic on naturalnym kresem dynami*

^II    -'/ki« , i» wolnego działania, w którym to działanie znajduje swój pełny •• i. iicnczenie. Wyraża stan ostateczny, ku któremu człowiek zdąża po “ i, stopniach przygodnej egzystencji jako doskonałej i trwałej rcali-"* n m . go siebie. Jeżeli więc szkicowana przez nas teoria aktu ludzkic-

• ......adekwatnym ujęciem ludzkiego dążenia, to musi uwzględnić

o* i.i. / i,- ,cjjo stronę. ²

1

Akt rozumny konieczny

Akt rozumny konieczny zachodzi wówczas, kiedy wola zostaje zdc terminowana do działania specyficzną naturą określonego dobra, któ

2

..... >. w s/.ik/c należy, że wprowadzenie w teorię aktu ludzkiego poję-

......io/timnego koniecznego komplikuje treść występującego w tej teorii

•    • i * * * 11 c. /ności aktu. Stwierdziliśmy bowiem uprzednio, że akty niero-

•    im *..» ińwnic/ konieczne Mimo to między koniecznością właściwą ak-

•    > i ■ >. umnym a koniecznością aktu rozumnego zachodzi zasadnicza róż-¹ M iv nierozumne są konieczne w tym znaczeniu, że towarzyszące im

¹ ' i mty stanowią sil) zewnętrzne w stosunku do aktu, wskutek czego

•    ¹. .U|.| jego rozumny charakter. Natomiast w akcie rozumnym właści

wi! . u .1. (rrmmantl wypływa z. wnętrza jego rozumności jako jej naturalna ‘    11' ni ja i dlatego nic narusza tej rozumności. Termin „konieczny” uży-

•    iw łicniu do aktów nierozumnych i aktu rozumnego ma znaczenie

•    i mm • i/cczy zgoła różne zbieżność, jaka między nimi zachodzi, ograni-

•    l«i c/ysto werbalnego podobieństwa.