58119 skanuj0188 (2)

392 ARI.IOHKJIA CZYI I NAUKA O ( \(»l \< łl Mi IK Al NU M

wicu stan. który polega na zdolności mechanicznego spełniania tych czynno ści. a więc prowadzi do ograniczenia udziału w nich świadomości i woli. ( not ■ natomiast daje stałą gotowość do wykonywania danych aktów przy pełnym zaangażowaniu sic duchowych w ładz człow ieka, wypływa to stąd. że nawyki zakorzeniają się niejako w sferze władz zmysłowych, podczas gdy pr/edtnio tern bliższym cnoty moralnej są wyłącznie władze duchowe, rozum, a przed, wszystkim wola. /. tego względu o. Woroniecki proponuje, aby rodzajowa cechę cnoty moralnej wyrażać za pomocą terminu spraw ność.

Jednakowo/ proponowany przez Woroniecki ego termin ..sprawność" oka żuje się rów nież bardzo wieloznaczny. Jeżeli nawet weźmiemy pod uwagę znaczenie tego terminu w odniesieniu do działania człowieka, ulega on znacz nemu zróżnicowaniu odpowiednio do rozmaitych władz i organów, za porno cą których człowiek spełnia właściwe sobie akty. Stosownie do tego roożn.i wyodrębnić a) sprawności o charakterze fizjologicznym, jak np. usprawnić nic procesu oddychania (ważne dla aktorów czy mówców), b) sprawności praktyczne bądź techniczne, np. umiejętności zawodowe (rzemiosło, produk cja przemysłowa) bądź też estetyczne (malarstwo, rzeźbiarstwo), c) sprawności intelektualne, np opanow anie określonych gałęzi wiedzy.

Cnoty moralne stanowią przeto tylko jeden z. wielu gatunków sprawności Chcąc zatem ustalić poprawną ich definicję, trzeba wypunktować starannie im wyłącznic właściwe cechy.

I lak cnoty moralne charakteryzują się przede wszystkim tym. że w sw, ₍ konstytucji niejako zawierają rozumny charakter działania, a więc pełny udział rozumu i w oli. Oprócz lego wyposażają człowieka w pew ną łatwoś<! czyli stałą zdolność do spełniania określonych aktów’. A wreszcie zwr.it.ii-i się zawsze w stronę dóbr moralnych, czyli wartości moralnych, i służą u h urzeczywistnieniu.

Na jedną jeszcze sprawę należy zwrócić uwagę przy ustalaniu elcnun tów koniecznych do zbudowania filozoficznego określenia cnoty moralne i Ogół autorów tomistycznych uważa, że cnota moralna może być sprawnością zarówno rozumu, jak i woli, a więc obydwu władz duchowych czł*» wieka. Wydaje się wszakże, że pogląd ten wymaga pewnej poprawki. Spraw ności rozumu nawet praktycznego, np. roztropność, nic nabierają cechy cnoty moralnej inaczej, jak tylko w tym stopniu, w jakim św iadomie zewu ją przyporządkowane realizacji celów moralnie godziwych. Roztropność oddana na służbę działania moralnie złego. np. przy snuciu sprytnej intrygi, sama przekształca się w sprawność moralnie złą. Na tej podstawie możnii wysunąć twierdzenie, że cnoty moralne posiadają ostatecznie jeden ty U •» podmiot bliższy, którym jest wola człowieka. Uwzględnienie tej poprawki w definicji cnoty moralnej pozwoliłoby wyrazić ją krócej jako nabytą sta łą zdolność woli człowieka do spełniania aktów moralnie dobrych

Z treści podanego określenia wynika, że cnota moralna jest w pienwym rzędzie stalą zdolnością woli człowieka, czyli sprawnością To jest jej sens najbardziej podstawowy i zasadniczy. Mimo to zarówno w trakcie tych wykładów. jak i w wypow iedziach różnych autorów, zw łaszcza w średniow ieczu, mówi się o cnocie w innym jeszcze znaczeniu, mianow icie w znaczeniu obiektywnej w artości moralnej. Oznacza ona wtedy dobro moralne właściwe tym aktom, ku którym wzraca się określona sprawność moralna człowieka W rozumieniu w szakże potocznym oraz przyjętym przez nas w aktualnych rozważaniach ten sens słowa cnota przesuwa się na dalszy plan W gruncie rzeczy len sens terminu „cnota" wyraża wartość moralną jako przedmiot cnoty, a nic samą cnotę jako sprawność.

Z drugiej jednak strony nic ulega wątpliw ości, że cnota moralna jako spraw ność specyfikuje się, czyli nabiera treści gatunkowej jako cnota moralna (a konsekwentnie później różnicuje się na poszczególne cnoty moralne: roztropność, sprawiedliwość, męstwo itd.). tylko przez swoje odniesienie do w łaściwego sobie dobra moralnego. Dlatego pozostaje z min w nierozerwalnym zw iązku logicznym. Nie należy więc dziw ić się, że w języku etycznym tak często terminowi „cnota” nadaje się sens obiektywny przez utożsamianie jej z dobrem moralnym w ogóle albo też z którąś z wartości jako gatunkow ą postacią tego dobra. Dla względów ogólnoteoretycznych. z uw agi przede wszystkim na konieczność precyzyjnego odróżniania podstawowych aspektów badanego przedmiotu, w przyjętej przez nas teorii cnoty moralnej za pod stawowy uznany został jej charakter podmiotowy. Punkt ciężkości naszych rozważań przesuwa się tym samym na len aspekt, mocą którego cnota jol przede wszystkim spraw nością podmiotu moralnego. Natomiast dobro poddane zostało osobnej analizie w ramach traktatu o wartościach moralnych Jednakowoż zajęcie tego punktu widzenia nie oznacza bynajmniej zaprzeczenia wewnętrznej relacji tej sprawności do odpowiedniej wartości moralnej, dzięki której sprawność ta przekształca się w cnotę moralną i staje się elementem moralności w jej najogólniejszym zasięgu

Integralne elementy' cnoty moralnej

Sformułowanie definicji cnoty moralnej ujawniło jej elementy konstytutywne, a więc te, które kształtują jej istotę, i z tego względu zajmują w jej strukturze miejsce pierwsze i podstawowe. Ale obiektywna rzeczywistość cnoty moralnej jest znacznie bogatsza. Zawiera ona jeszcze inne elementy, które choć nic konstytuują jej istoty, to jednak dopełniają jej treść i z tego względu zasługują również na ogólne choćby omów ienie. Zajmiemy się tymi, które wydają się najważniejsze.