75951 PICT5855

rygodnego materiału, zwłaszcza zaś gdy osobiste postrzeżenia obserwatora zostały udokumentowane za pomocą technicznych środków przekazu, jak magnetofon lub kamera filmowa;

ułatwia sformułowuiiiehipotczy roboczcj lub wprowadzenie w niej zmian i poprawek we wstępnej fazie badań, jak również częściowe przynajmniej jej zweryfikowanie. Dzięki temu badacz nic ryzykuje zbyt wiele, odwołując się np. do szeroko zakrojonych badań eksperymentalnych;

umożliwia sprawdzenie twierdzeń, uzyskanych za pomocą innych metod, przez co pogłębia nasze przekonanie o ich słuszności. Tym samym zaś zachęca do praktycznego ich wykorzystania w procesie nauczania i wychowania;

- stanowi ważne uzupełnienie i zarazem dopełnienie innych metod badań, a zwłaszcza metod testowych, sondażowych czy eksperymentalnych. Dopomaga w czasie rozmowy lub badań ankietowych uczniów w odnotowaniu stopnia ich zaangażowania się w badaną aktualnie problematykę;

— pozwala na uzyskanie informacji o uczniach, które trudno zdobyć innymi metodami badań. Na przykład nie można stosować ankiety łub wypracowania wobec uczniów klasy pierwszej, cłioćby dlatego, że nic wszyscy z nich potrafią czytać i pisać. Niektóre zaś problemy mogą być rozwiązane tylko za pomocą obserwacji, np. problem zewnętrznych reakcji ucznia w chwili otrzymania przez niego oceny niedostatecznej iip.;

— sprzyja cukierni i ulepszeniu własnej pracy dydaktyczno-wychowawczej nauczyciela, który uważnie obserwuje uczniów, widzi w nich niejako odbicie swoich braków i niedociągnięć w postępowaniu pedagogicznym. Stara się je z czasem wyrównać i zapobiegać im iv przyszłości.

3. Przedmiot obserwacji

Na ogól przyjmuje się, że podstawowym przedmiotem obserwacji są:

a)    warunki, w których aktualnie przebywają osoby obserwowane;

b)    sytuacje, w których uczestniczą w charakterze czynnych lub biernych ich członków;

c)    reakcje obserwowanych osób na owe warunki i sytuacje, łącznie /. treścią psychologiczną tych reakcji, czyli nic ograniczających się jedynie do ich zewnętrznego opisu.

Warunki i sytuacje jako przedmiot obserwacji

Na przykład na warunki, będące przedmiotem obserwacji w klasie szkolnej, składają się m.in. wyposażenie w sprzęt szkolny i pomoce naukowe, oświetlenie, temperatura i wszystko to, co wiąże się ze stanem sonitarno-higicnicznym klasy, jej wygląd estetyczny, sąsiedztwo z innymi klasami i zewnętrznym otoczeniem szkoły, jak ulica lub boisko szkolne, a także panujące w tym czasie warunki atmosferyczne i pora dnia. w jakiej dokonuje się obserwacji. Obejmują one również osobowy skład klasy, z uwzględnieniem liczby, wieku i płci wszystkich uczących się w niej uczniów oraz ich poziom umysłowy i kulturalny. Słowem warunki te są synonimem ogólnego środowiska społecznego z podstawowymi jego trzema składnikami, mianowicie środowiskiem przcdnuotowo-obicktywnym. osobo-wo-subicktywnym i kuhurowo-treściowym (K Lech, 1974, s. 90 -93).

Sytuacje, w których obserwowane osoby uczestniczą czynnie lub biernie, mogą przybrać w klasie postać zajęć zorganizowanych lub niczorganizowanych Przykładem zajęć zorganizowanych są lekcje. Różnią się one nic tylko pod względem nauczanego na nich przedmiotu, np. geografii lub języka polskiego, lecz. także pod względem sposobu ich przeprowadzania, co ma wyjątkowo duży wpływ na zachowanie się uczniów. Lekcje stanowią dla nauczyciela najdogodniejszy teren dokonywania obserwacji, ale na pewno nic jedyny. Możliwość obserwowania uczniów z lepszymi - niż na lekcjach — wynikami dają zajęcia bliżej nic-zorganizowanc, np. na korytarzu lub boisku szkolnym. Praktycznie jednak nauczyciel może obserwować systematycznie zwłaszcza na lekcjach. Toteż przeważnie na nich obserwuje swych uczniów. Szczególną sposobność skutecznego obserwowania uczniów podczas lekcji stwarza ich samodzielna praca, tak indywidualna. zespołowa, jak i zbiorowa, a szczególnie zajęcia pozalekcyjne i pozaszkolne, jak wycieczki, prace społecznie użyteczne, gry i zabawy.

Reakcje osób obserwowanych

Najczęstszym, a niekiedy jedynym, przedmiotem obserwacji są reakcje osób, jakimi zainteresowany jest badacz. Niemniej jednak pomijanie wspomnianych warunków i sytuacji w postrzeganiu i opisie owych reakcji należy uznać za poważne uchybienie metodologiczne. Zapomina się wówczas, że zachowanie się człowieka jest funkcją zarówno jego wewnętrznych uwarunkowań, jak i warunków zewnętrznych. w jakich żyje łącznie z przeróżnymi jego sytuacjami życiowymi.

Spośród reakcji osób obserwowanych na uwagę zasługują nade wszystko ich zachowania dostępne w zewnętrznym spostrzeganiu. Mogą być to np. zachowania uczniów pragnących za wszelką cenę zwrócić na siebie uwagę i zyskać w ten sposób uznanie nauczycieli i kolegów z klasy. Ciekawym obiektem obserwacji są również uczniowie z wyraźnymi tendencjami w kierunku dominacji lub ule-

57