81619 Image00099

Andrzej Stmajkę

19$

te X-owi dzieje się krzywda, nie rozpatrując tego zdarzenia przez pryz-

mar ogólniejszych wartości związanych z życiem społecznym (nie dostrzega w tym zdarzeniu przejawiania się niesprawiedliwości społecznej czy

niepr. worządności). Wartości takie nazwiemy społecznymi-allocentrycznymi.

W zależności od tego, które wartości zostaną uaktywnione (makro vs mikro) można oczekiwać innych konsekwencji w zachowaniu podmiotu. W przypadku uaktywnienia wartości specyficznych-socjocentrycznych z większym prawdopodobieństwem można oczekiwać zachowań podmiotu ukierunkowanych na wprowadzenie generalnych zmian w jakimś obszarze życia społecznego, takich jak zmiana aktów prawnych, zmiana instytucji (powołanie nowych, likwidacja dotychczas istniejących). W przypadku natomiast uaktywnienia wartości allocentrycznych zachowanie powinno być raczej ukierunkowane na zmianę skutków funkcjonowania systemu społecznego bez ingerencji w ten system, np. zrekompensowanie krzywdy konkretnej osoby bez próby zlikwidowania mechanizmu społecznego, który do tego doprowadził (np. aktu prawnego).

Wymienione wcześniej grupy wartości mogą być uaktywniane na dwa sposoby:

1.    Reaktywnie - podmiot reaguje na wydarzenia społeczne dopiero wtedy, kiedy mają już one miejsce. Istotne jest tutaj, że bieg wydarzeń społecznych wyprzedza na ogół reakcje podmiotu, który może tylko ustosunkować się jakoś do tych zaszłości.

2.    Proaktywnie - zaangażowanie ma tutaj bardziej permanentny charakter. podmiot może wyprzedzać zdarzenia (przynajmniej psychologicznie) dzięki temu, że przewiduje, programuje i analizuje wydarzenia społeczne. Wydaje się, że o tym, w jaki sposób zostaną uaktywnione wartości podmiotu, decydują zasadniczo dwa czynniki:

a)    podmiotowa doniosłość wartości,

b)    cechy systemu poznawczego.

Ad. a) lm donioślejsza podmiotowo jest dana wartość (im bardziej centralna), tym słabsze bodźce są w stanie ją uaktywnić jako element pozna wczo-afektywny pełniący funkcję narzędzia używanego do analizy wydarzeń. Jeżeli wartość jest elementem centralnym w podmiotowym systemie wartości, jej próg wzbudzenia jest szczególnie niski, stąd im wyższa po-

jyjja wartości w systemie, tym większe jest prawdopodobieństwo częsta, go używania Jej jako aparatu oceny i poznania. Wartości centralna w sp.

Sternie pozostaję więc w stanie permanentnego wzbudzenia bądź na Jaga pogranie zu.

Ad b) Im bardziaj jest rozbudowany system Informacji, EH większa ilość sądów, dotyczących rzeczywistości społecznej, oraz wewnętrzna otwartość systemu, tym łatwiejsze jest dostrzeganie zwtęzków anądzy poszczą, gólnymt sądami (elementami systemu poznawczego). W związku z tym łatwiejsze jest generowanie ewentualnych sądów dotyczących rozwoju sytuacji, jej przyczyn, związków z innymi wydarzeniami itd. Stwarza to możliwość psychologicznego wyprzedzania przez podmiot biegu wydarzeń społecznych i tym samym pojawiania się zaangażowania wcześniej, niż pojawiają się faktycznie zdarzenia, które to zaangażowanie wywołują.

Można więc sądzić, te proaktywne zaangażowanie jest szczególnie praw. dopodobne wtedy, gdy podmiot dysponuje dobrze rozbudowanymi reprezentacjami rzeczywistości społecznej, a towarzyszy temu wysoka podmiotowa doniosłość wartości. Zaangażowanie natomiast o charakterze reaktywnym jest szczególnie prawdopodobne wtedy, gdy system reprezentacji życia społecznego podmiotu Jest ubogi, uproszczony i nie pozwala przez tona sprawne operowanie zawartymi w nim informacjami, nie dając tym samym możliwości psychologicznego wyprzedzania biegu wydarzeń. Reaktywnie wzbudzone zaangażowanie powinno także występować przy niskiej pozycji wartości (brak zainteresowania życiem społecznym), pomimo tego że aparatura poznawcza, jaką dysponuje podmiot, potencjalnie umożliwia mu psychologiczne wyprzedzanie biegu wydarzeń. Dotychczasowe rozważania pozwalają na rozróżnienie podstawowych mechanizmów zaangażowania społecznego przedstawionych w tabeli 1.

Należy tutaj zaznaczyć, że wyodrębnienie powyższych mechanizmów jest zabiegiem idea liżący jnym. Mechanizmy te nie są bowiem całkowicie i-zolowane od siebie. Oznacza to, że możliwa jest taka sytuacja, iż jakieś zdarzenie społeczne jest angażujące dla podmiotu z powodów osobistych, ale może nastąpić przekształcenie się tego mechanizmu w pozaosobisty- 10-cjocentryczny czy pozaosobisty-allocentryczny. O możliwości takiego prze kształcenia decyduje organizacja systemu wartości 1 systemu poznawczego