81620 PICT2520

92

Dromliny - są lo owalne pagórki o kształcie zaokrąglonym, opływowym wydłużone

W kierunku ruchu lodowca. Powstały one pod lodem wskutek ponownego nasunięcia się iądołodu na

osady moreny dennej Przekrój podłużny dmmlinów (podstawa o zarysie eliptycznym) jest

asymetryczny Zbocza zwrócone do nasuwającego się Iądołodu są bardziej strome (20*) aniżeli I I

przeciwne (do 10') Wysokości wahają się przeciętnie od 5 do 15 metrów, a długość do ł 000 m. Osie podłużne sąsiadujących ze sobą pagórków mają na ogół przebieg równoległy, na większych obszarach natomiast odchylają się one od siebie tworząc układy półkolistych wachlarzy. Pomiędzy pagórkami występują wydłużone obniżenia, w których znajdują się jeziora, bagna czy torfowiska. Skupienia drumlinów występują u nas m. in. w okolicy Golubia nad Drwęcą oraz koło Starogardu Szczecińskiego.

Ozy - są to długie i wąskie wały' o stromych stokach zbudowane z warstwowych piasków i żwirów. Zostały one osadzone w kanałach wewnątrz lodu czy w tunelach' podlodowcowych przez płynące pod ciśnieniem hydrostatycznym wody roztopowe w okresie zanikania Iądołodu.

Ozy występują często w krajobrazie moreny dennej lub w rynnach podlodowcowych. Stoki ozu są symetryczne i nachylone do 20° (35°). Podłużny profil ozu jest najczęściej falisty. Długość wałów ozowych dochodzi do kilku kilometrów, przy szerokości podstawy wynoszącej przeciętnie kilkadziesiąt metrów, -wysokość ich sięga 30 m. Wzdłuż ozów, które mogą występować pojedynczo łub grupami rozciągają się często podłużne zagłębienia zajęte przez jeziora, bagna czy torfowiska. Ozy występują w strefie zlodowacenia bałtyckiego i środkowopolskiego.

Kemy - są to pagórki lub wzgórza powstałe z osadów wód roztopowych nagromadzonych w szczelinach tzw. martwego lodu. Kemy zbudowane są zazwyczaj z warstwowanych piasków i żwirów. Osady te po wytopieniu lodu opadły na powierzchnię moreny dennej tworząc charakterystyczne formy kopców. Kemy występują na obszarze zlodowacenia bałtyckiego jako niewysokie pagórki (5 - 15 m) lub wyższe wzgórza (do 40 m) o owalnym zarysie podstawy, a czasem jako krótkie spłaszczone wały. Nachylenie ich stoków rzadko kiedy przekracza 20*.

Sandry - są to równiny zbudowane ze żwirów i piasków powstałych na skutek akumulacji osadów wód roztopowych (fluwiogłacjalnych) wypływających z Iądołodu na przedpolu moren czołowych. Dzisiaj są one przeważnie zalesione (sosna).

Osady sandrowe składają się z warstwowanych piasków i żwirów, przy czym im dalej na południc od czoła Iądołodu tym Trakcje są drobniejsze. Równiny sandrowe są lekko nachylone w kierunku południowym. Rozcinają je często głęboko wcięte rynny, przeważnie zatorfione lub wypełnione jeziorami. Poza rynnami spotyka się niekiedy zagłębienia wytopiskowe, powstałe z wytopienia brył martwego lodu • wypełnione wodą lub zatorfione. Rozległe powierzchnie sandrowe występują na pojezierzach (sandr Brdy).

Pradoliny - są to bardzo szerokie rynny dolinne otworzone wskutek ijszczącei dmłalnośc wód lodowcowych płynących z obszaru złodowaconegc (z północy) ora wód płynących r obszaru niezłodowaconego (z południa) Ladolód skandynawski w czasie postojów barykadował odpływ tych wód ku północy (zgodnie z nachyleniem powierzchni terenu) - i wody te płynące w kierunku W i N\V. ku Morzu Północnemu, erodowały równoleżnikowe rynny pradolinne (np. pradohny wrocławsko -magdeburska, Baryczy, warszawsko - berlińska, toruńsko - eberswaldzka)

Doliny rzeczne rercnów nizinnych przyjmują zazwyczaj przekrój nieckowa ty lub płaskodenny Dno doliny z rozwijającymi się meandrami (zakolami) cechuje zmienny układ rzeźby. Podcinany wklęsły brzeg jest stromy, na przeciwległym natomiast tworzą się rozległe ławice piaszczyste. Podczas powodzi następuje bardzo często przerwanie starego koryta a rzeka uzyskuje nowy, bardziej wyrównany bieg. Odcięte części starego koryta stanowią tzw. starorzecza czyli półksiężycowate jeziorka lub podmokłe zaklęśnięcia.

Wzdłuż koryta rzecznego powstają zazwyczaj tzw. wały nadrzeczne - naturalne piaszczyste ławice osadzone podczas opadania wysokich wód. Ponad dnem zalewowym występują oddzielone od siebie stopniami terasy rzeczne.

Wydmy podłużne - są to długie wały piaszczyste o przebiegu zgodnym z kierunkiem panującego wiatru. Odznaczają się one niewielkimi deniwelacjami (do 15 m) oraz symetrycznie nachylonymi stokami.

Wydmy podłużne powstały m. in. z rozerwania wydm parabolicznych, tj. oderwania ramion od

czoła.

Pomiędzy wzniesieniami występują liczne zagłębienia bezodpływowe pokryte łąkami, lasem lub zajęte przez torfowiska. Z przebiegu tych wydm można zrekonstruować zarys dawnej wydmy parabolicznej.

Wydmy paraboliczne - mają kształt łuków o ramionach wyciągniętych pod wiatr (w Polsce ku W), wysokość ich sięga około 30m. Przekrój poprzeczny jest asymetryczny: stoki zwrócone do wiatru są łagodne (do 12'), a przeciwne strome, nachylone pod kątem naturalnego spoczynku piasku (25 -33-).

Kształt łukowaty wydmy parabolicznej uwarunkowany jest wcześniejszym unieruchomieniem końców tej formy przez roślinność, podczas gdy suchy piasek środkowej części walu był nadal przewiewany ku wschodowi.

Wydmy poprzeczne - asymetryczne zwały piaszczyste (strona dowietrzna nachylona do 12*. odwietrzna do 33°) położone prostopadle do kierunku najsilniejszego wiatru. Występują najczęściej na wybrzeżu morskim (np. na wyspach Uznam i Wolin), gdzie piasek osadzany przez taję dostarcza materiału do powstawania nowych wydm.