87414 S7303084

432

BRAK SENSU

uważał, że brak sensu jest najważniejszym stresem egzystencjalnym. Dla niego nerwica egzystencjalna jest synonimem kryzysu braku sensu.

Inni psychoterapeuci podzielają ten pogląd. Salvatore Maddi na przykład w znakomitym eseju na temat poszukiwania sensu stwierdza, że „choroba egzystencjalna" wynika z „całkowitej porażki w poszukiwaniu sensu życia"¹¹. Maddi opisuje „nerwicę egzystencjalną", której komponentem poznawczym jest „brak sensu albo chroniczna niezdolność do uwierzenia w prawdziwość, znaczenie,użyteczność czy możność zainteresowania się którąkolwiek z rzeczy, które człowiek robi bądź potrafi sobie wyobrazić, że robi"¹². Tak samo definiuje nerwicę egzystencjalną Benjamin Wolman: „Niepowodzenie w znalezieniu sensu życia, poczude, że człowiek nie ma po co żyć, o co walczyć, na co mieć nadziei[...] niezdolny do znalezienia jakiegokolwiek celu lub kierunku w życiu, poczucie, że choć ludzie pocą się w pracy, nie mają po co się wysilać"¹³. „Kultura współczesna - zgadza się Nicholas Hobbes - produkuje często rodzaj nerwicy odmiennej od tej opisanej przez Freuda. Współczesne nerwice cechuje nie tyle stłumienie i konwersjaj...] nie brak wglądu, lecz brak poczucia celu, sensu życia"¹⁴.

Chociaż tego rodzaju wrażenia pochodzące z praktyki klinicznej nie stano wią twardego dowodu, sugerują z pewnością, że problem sensu życia to waż ne zagadnienie, z którym terapeuta musi się często konfrontować w swojej co dziennej pracy. Psychoterapia jest dzieckiem Oświecenia. Zawsze się zasadza na nieugiętym badaniu siebie samego. Terapeuta musi otwarcie akceptować i ba ^a podstawowe pytania; a pytania o sens - najbardziej kłopotliwego ze wszystld i nierozwiązywalnego - nie można się w terapii wyprzeć. Nic nie pomoże se e tywne niezauważanie go, unikanie lub zamienianie w jakieś pytanie mruejszeg⁰ kalibru, ale za to łatwiejsze. Kiedy jednak podczas swojego szkolenia terąpo^u uczy się czegoś o rozwoju poczucia sensu życia, o psychopatologii braku sen^¹ albo o dostępnych psychoterapeutycznych strategiach, za pomocą których m f? by pomagać pacjentowi w jego kryzysie?    .

Niewielka grupa terapeutów zajmowała się tą kwestią w pracach niefo

nych czy w literaturze spoza głównego nurtu terapeutycznej teorii i praktyką tym rozdziale umieszczę owych zaniedbanych teoretyków w centrum sceny¹ pełnię ich szereg tymi filozofami i artystami, których spekulacje na temat s życia mają walor kliniczny. Satysfakcjonujące rozwiązanie zagadki sensu ^ o ile można sądzić z pisanej historii, jak dotychczas wymykało się wszystkim kim myślicielom. Nikogo zatem nie zdziwi, że na tych stronach nie znajd® . rozwiązania, ani w pełni zadowalającej syntezy wielu podejmowanych pfdh ^ dziedzinie. Spróbuję natomiast uczulić terapeutów na kwestię sensu żyd^{0 1} przegląd najważniejszych stanowisk, jakie w tej sprawie zajmowali inni-nadzieję, iż terapeuta zbrojny w wiedzę o sprawdzonych i użytecznych ścież^ przez grzęzawisko braku sensu stanie się dobrze poinformowanym i twór<2r przcwodnddem dla pacjenta cierpiącego _{2 powodu    w tej} i_zicdzi„ie.

BRAK SENSU

433

PROBLEM SENSU

Nasz dylemat polega na tym, że dwa stwierdzenia — oba prawdziwe - wydają się zarazem nieuchronnie ze sobą sprzeczne:

1. Wydaje się, że człowiek potrzebuje sensu. Brak sensu, celów, wartości lub ideałów najwyraźniej, jak widzieliśmy, wywołuje znaczne cierpienie. W formie ostrej może prowadzić do decyzji skończenia z własnym życiem. Franki zauważył, że w obozie koncentracyjnym człowiek pozbawiony poczucia sensu nie miał szans na przetrwanie. Dalej pokażę pokrótce, jak ludzie, którym w oczy zagląda śmierć, potrafią żyć „lepszym" życiem, pełnym i barwnym, jeśli tylko mają poczucie celu. Wyraźnie potrzebujemy absolutów: solidnych ideałów, do których możemy aspirować, oraz wskazówek, którymi możemy się kierować w życiu.

2. Jednakże egzystenq'alne pojęcie wolności opisane w rozdziałach szóstym i siódmym głosi, iż jedynym absolutem jest to, że nie ma absolutów. Zgodnie ze stanowiskiem egzystencjalnym świat jest przypadkowy, to znaczy, że wszystko, co jest, równie dobrze mogłoby być inne; ludzie konstytuują siebie, swój świat i swoją sytuację w tym świecie; nie istnieje „sens", w świecie nie ma żadnego wielkiego planu, żadnych wskazówek, jak żyć, poza tymi, które człowiek sam tworzy.

która potrzebuje sensu, znajduje sens we wszechświecie, który nie ma sensu?

Problem zatem w swojej najbardziej podstawowej formie brzmi: Jak istota,

fesYŻYCIA

^kcję: Co to robi? Po co?

W konwencjonalnym języku wszakże „cel" życia i „sens" życia używane są

^ Siennie i zgodnie z tym będę je traktował jako synonimy. „Znaczenie" to jesz-

I |w”^ln ten ma te same implikacje co „sens"; drugie znaczenie jest nieco mylące, •tieważ odnosi się również do „ważności" czy „konsekwencji".

ję. „Jaki jest sens życia?" to pytanie o sens kosmiczny, o to, czy tycie w ogólno-