89412 img015 (55)

208 Rozwój po Śląsku: procesy kapitalizacji kultury w śląskiej społeczności górniczej

działacze, którzy wywodzą się z napływowych rodzin. Problemem, przed którym stają władze lokalne, jest zatem upodmiotowienie marginalizujących się mieszkańców osiedli i stworzenie płaszczyzny współpracy między „starymi” a „nowymi" mieszkańcami Radzionkowa. Mechanizmem upodmiotowienia nie może być jednak tradycja, ta ma bowiem w wypadku napływowej ludności zdecydowanie wykluczający wpływ.

Radzionków wydaje się taką wykluczającą pułapkę tradycji omijać, na co wskazują podejmowane przez władze działania i strategia dowartościowywania różnych kultur. Urzędnicy gminni tak opowiadają o swoich staraniach w tym zakresie:

Hyla laka sytuacja na Dniach Radzionkowa, ż.e jak był pochód mieszkańców Radzionkowa, bo zawsze mamy taki pochód, biorą w tym udział różne reprezentacje i trzeba zawsze ustalić kolejność. No i tak wyszło, że rojczanic szli akurat jakoś nic na początku pochodu, tylko dalej, no i niektórzy z nich poczuli się z tym źle, że ich się niedocenia, że to było celowe, żeby ich port koniec umieścić. No to teraz zwracamy na to większą uwagę, żeby ich jakoś dowartościować, i na następnych Dniach Radzionkowa puścimy ich z przodu. Bo generalnie to trzeba podkreślić, że miasto dba o to. by dowartościować te różne kultury i tożsamości tutaj, to się tutaj wspiera. Na przykład dbamy o to, żeby używać nazwy rojczanic na mieszkańców Rojcy, a nie radzionkowianie. Więc jak pisze się coś w gazecie o kimś z Rojcy, to się pisze „rojczanin” (wyw. 33).

W wypadku mieszkańców n i eiden ty fi kujących się z miejscem zamieszkania działania władz zmierzają w kierunku wytworzenia więzi z Radzionkowem. Ma w tym pomóc bogata oferta kulturalna, budowa przestrzeni publicznych w mieście (w planach jest przebudowa urbanistyczna miasta w celu wytworzenia dużej liczby małych przestrzeni sprzyjających integracji społecznej) i wysoka jakość życia w Radzionkowie. Innymi słowy, kultura ma wiązać ludzi z miejscem. Oprócz tradycyjnych radzionkowskich świąt zaczęto organizować także uroczystości o bardziej uniwersalnym charakterze. Przykładem mogą być wspomniane Dni Radzionkowa, które mają integrować wszystkich mieszkańców i afirmować wszystkie tradycje i wartości kultywowane w gminie. W Radzionkowie odbywają się ponadto koncerty muzyki poważnej, jazzowej i rozrywkowej, przedstawienia teatralne najlepszych polskich teatrów, są organizowane przeglądy filmów, wystawy sztuki, wieczory poetyckie, sympozja, a także pokazy break dana; i turnieje szachowe. Towarzyszy temu bogata oferta rekreacyjno-sportowa. Odbywają się liczne konkursy i turnieje, mecze piłki nożnej i siatkowej, regaty, uordic walking. Dzieci i młodzież rozwijają swoje talenty w Domu Kultury „Karolinka”. Działania te wspomagają lokalne organizacje pozarządowe, które wspólnie z miastem organizują liczne imprezy kulturalne i sportowe o otwartej formule, które gromadzą liczne rzesze mieszkańców, sprzyjając ich integracji. Dzięki uczestnictwu w wydarzeniach kulturalnych i sportowych napływowi mieszkańcy wtapiają się w społeczność, a konsumpcja kultury staje się płaszczyzną integracji. Identyfikacji z miejscem sprzyja zatem bogata oferta kulturalna i będąca jej wynikiem wysoka jakość życia w Radzionkowie. Kultura zatem, zarówno ta wysoka, jak i niższe formy rozrywki, stanowią mechanizmy upodmiotowienia. Rezultaty tej działalności można dostrzec w przykładach organizowania się mieszkańców osiedli i pierwszych próbach powoływania przez nich własnych stowarzyszeń.

W pierwszej fazie procesu rozwoju społeczności tradycja wydawała się zatem stanowić zarówno mechanizm włączania, jak i wyłączania. To, co stanowiło podłoże aktywizacji rodzimych radzionkowian, jednocześnie wyłączało z niej ludność napływową. Rozwój Radzionkowa był projektem samych radzionkowian, a więc tych mieszkańców, którzy utożsamiali się z tą gminą. Dopiero wyjście poza ciasno definiowaną tożsamość i budowa nowoczesnej społeczności kreatywnej, opartej na inkluzyjnej polityce kulturalnej, zaczęło stwarzać warunki dla rozwoju społeczności. Okazało się, że dla pełnego rozwoju była konieczna fuzja czynników tradycji i kreatywności. Przenosząc te obserwacje na grunt koncepcji kapitału społecznego, można postawić diagnozę, że aby Radzionków wszedł na ścieżkę rozwoju, tradycyjnie silny kapitał wiążący wymagał wsparcia kapitałem pomostowym oraz łączącym. Oba typy kapitału społecznego należało wytworzyć. Liderzy (czynnik ludzki), polityka kulturalna (czynnik kulturowy) oraz inkluzyjny i partycypacyjny system sprawowania władzy (czynnik instytucjonalny) - wszystkie te elementy stanowiły niezbędne ogniwa procesu rozwoju.

6.6. Kapitalizacja radzionkowskiej kultury: synchroniczno-diachroniczny bilans zasobów rozwojowych

W wyniku opisanej wcześniej dynamiki układu uwarunkowań i czynników rozwoju powstawały lokalne kapitały rozwojowe. Złożone interakcje między uwarunkowaniami historycznymi i systemowymi a czynnikami instytucjonalnymi, kulturowymi oraz czynnikiem ludzkim stworzyły podstawy do rozwoju gminy. Przede wszystkim uległy wzmocnieniu cztery podstawowe grupy kapitałów: kulturowy, społeczny, instytucjonalny oraz psychologiczny. Rezultatem interakcji uwarunkowań historycznych i czynników rozwoju był ponadto kapitał przyrodniczy i ekonomiczny.

Plenieniem układu uwarunkowań i czynników, który przede wszystkim zaważył na kierunku przemian współczesnego Radzionkowa, był kapitał kulturowy mieszkańców gminy. Podstawowe elementy hnbitusu radzionkowian obejmują śląskość typu inkluzywnego, wyrażającą się przede wszystkim w podmiotowej orientacji, samozaradności i otwartości na innowacje oraz na takie wartości, jak: religijność, rodzinność, oszczędność i gospodarność oraz etos pracy.

Charakter pogranicza regionu, w którym leży Radzionków, ciągłe zmiany przynależności państwowej i oddziaływanie różnych, obcych sobie wpływów kulturowych wytworzyły w radzionkowianach silną tożsamość lokalną, która