img011 (59)

200 Rozwój po Śląsku: procesy kapitalizacji kultury w śląskiej społeczności górniczej

Inni rozmówcy wspominają także:

Ryliśmy dumni. Wszyscy w Polsce mówili o naszym klubie i lo był Klich Radzionków, a nie Bytom czy jakiś inny. Poczuliśmy wtedy taka silę że możemy walczyć o niepodległość i sami rządzić u siebie i zmieniać Radzionków {...). I udało się. 1 wtedy wszyscy poczuli jeszcze więcej siły i wtedy wszystko się zaczęło, te wszystkie organizacje, ta działalność (...). Po prostu to społeczeństwo obywatelskie się obudziło. Ludzie poczuli, zobaczyli, że mogą się organizować, działać. A kiedy coś im się udało razem zrobić, to znowu poczuli, że mogą więcej. I tak w kółko, ciągle zmieniamy nasz. Radzionków, ciągle coś ulepszamy (wyw. 17).

Toż.samość mieszkańców podtrzymywały również chór „Harfa” oraz Związek Hodowców Gołębi Pocztowych. Obie organizacje wyrastały z tradycji regionu, a funkcjonując nieprzerwanie od ponad stu lat, utrzymywały i wzmacniały w ra-dzionkowianach identyfikację grupową, wpływając na kształtowanie się społeczeństwa obywatelskiego. Podobnie parafia integrowała społeczność, organizując co roku tradycyjne radzionkowskie nieszpory i pielgrzymki, które na trwałe wrosły w kulturę Radzionkowa, stając się elementem lokalnej tożsamości.

Nie bez znaczenia dla tożsamości Radzionkowa jest też działalność Jerzego Ziętka, naczelnika gminy Radzionków w latach 1929-1939. Postać Ziętka jest dość kontrowersyjna i różnie interpretowane są przesłanki, którymi sanacyjny naczelnik gminy Radzionków, a polem partyjny wojewoda katowicki, się kierował. Dla jednych jest przykładem skrajnego oportunizmu, dla innych esencją „cwanego Ślązaka”, który bez względu na kontekst polityczny, w którym przyszło mu funkcjonować, potrafi zadbać o sprawy wspólnoty. W przekonaniu mieszkańców Radzionkowa prawdziwa jest ta ostatnia ocena:

Ja uważam jedno: byty wojewoda, a poprzedni burmistrz. Radzionkowa, jakim byt Jerzy Ziętek, to prawdziwy autorytet tutaj, uważany był i jest za dobrego gospodarza i tutaj większość w Radzionkowie złego słowa o tym człowieku nie powie (wyw. 31).

Radzionków zawdzięcza Ziętkowi wiele ważnych inwestycji, jak na przykład park na Księżej Górze czy stadion Ruchu Radzionków. W ustnych przekazach funkcjonuje jako „swój chłop”, otwarty na problemy ludzi, uczynny i słowny. Przyjmował każdego, kto do niego przyszedł, każdą zgłoszoną sprawę starał się załatwić, kadzionkowianic dobrze wspominają rządy Ziętka, czego dowodem jest tablica pamiątkowa ku jego czci wmurowana w ścianę Urzędu Miasta. Można przypuszczać. że jako naczelnik Ziętek wypracował pewien model sprawowania lokalnych rządów, który wrósł w świadomość mieszkańców i stal się wzorem władzy.

Omawiając specyfikę Radzionkowa, warto także zwrócić uwagę na pewne cechy przestrzenne, które zadecydowały o obecnym kształcie społeczności. Chodzi mianowicie o granice zewnętrzne, a także podziały wewnątrz społeczności. Wydaje się. że „tradycyjny” Radzionków zachował swą względną homogeniczność. Choć napływ ludności z zewnątrz by! - jak twierdzą mieszkańcy - spory, zajmowali oni nowo powstałe osiedla, zlokalizowane poza starym Radzionkowem. Podział na „tutejszych” i „napływowych” nabrał więc przestrzennego wymiaru. Z jednej strony sprzyjało to utrzymaniu wewnętrznej integracji rodzimych ra-dzionkowian, z drugiej jednak utrudniało integrację ludności napływowej. Zadecydowało to o współistnieniu obok siebie niejako dwóch światów: tradycyjnej społeczności górniczej, z jej specyfiki) kulturową i tożsamością, oraz anonimowych osiedli mieszkaniowych, skupiających migrantów z całego kraju, niemają-cych tutaj swoich korzeni. Do tego drugiego, osiedlowego świata przenosili się jednak także rodzimi mieszkańcy Radzionkowa, przenosząc tam swoje normy, wartości i wzory zachowań. Współzamieszkiwane przez Ślązaków i ludność napływową osiedla z biegiem czasu zaczęły się integrować, wypracowując wspólne normy koegzystencji. Ślązacy zaczęli „wprowadzać” przybyszów do swojego świata, objaśniając im jego istotę. Choć proces integracji nie wszędzie się dopełnił, warto zwrócić uwagę na pozytywny element tego przestrzennego podziału - pozwolił on zachować w „nowoczesnym”, przemysłowym mieście z ludnością napływową, jakim był Bytom, enklawę tradycyjnej społeczności górniczej z wszystkimi jej atrybutami. Ta względna niezmienność Radzionkowa, mimo trwania w organizmie wielkomiejskim, miała odzwierciedlenie w analizowanych tutaj procesach.

Podobnie granice zewnętrzne odegrały w kształtowaniu się społeczności istotną rolę, wyznaczając jej kulturową specyfikę. Należy przypomnieć, że w dwudziestoleciu międzywojennym Radzionków leżał na granicy Niemiec i Polski, stąd typowa dla lego typu pogranicza silna tożsamość lokalna. Również współcześnie położenie Radzionkowa w otoczeniu dużych miast aglomeracji śląskiej sprzyja jego wewnętrznej integracji i kulturowej odrębności.

Przyłączenie gminy do Bytomia było ważnym wydarzeniem w historii Radzionkowa. Obudziło w mieszkańcach lokalną tożsamość i wzmocniło poczucie odrębności. Potwierdzają to sami liderzy, twierdząc, że „paradoksalnie przyłączenie do Bytomia było początkiem sukcesu samodzielnego Radzionkowa” (wy w. 2).

Ostateczne późniejsze zwycięstwo i oderwanie się Radzionkowa uruchomiło falę entuzjazmu, który na długo udało się podtrzymać. To na tej fali powstało silne społeczeństwo obywatelskie, zaktywizowały się grupy mieszkańców i ożywiła się lokalna kultura. Sukcesy pierwszych lat samorządności wpływały na rozwój tych zachowań.

Opisane powyżej charakterystyczne dla tożsamości Radzionkowa elementy wyzwoliły silne poczucie dumy i podmiotowości w mieszkańcach oraz miały wpływ na integrację społeczności. To z kolei rodziło potrzebę partycypacji i decydowania o swoich sprawach. Początkowo „zamknięta do wewnątrz” podmiotowość radzionkowian znalazła ujście w dążeniach do samostanowienia. Transformacja podmiotowości zamkniętej w podmiotowość kontestacyjną, nieformalnej samoorganizacji w legitymizowaną samorządność wymagała jednak udziału kil-