89445 P4140023 (2)

świata zewnętrznego, świata obiektów wpływąjących na organizm w jego różnych strefach granicznych. W obu wypadkach to, co zostaje odwzorowane w mapie mózgowej, i to, co się pojawia w umyśle jako myśl czy koncepcja, odpowiada jakiejś strukturze ciała w określonym stanie i zestawie okoliczności¹⁰.

Zastrzeżenie

Do powyższych stwierdzeń, zwłaszcza ostatniego, mam ważne zastrzeżenie. W naszym obecnym pojmowaniu przemiany wzorców nerwowych w obrazy umysłowe istnieje poważna luka. Obecność dynamicznych map mózgowych jest koniecznym, lecz niewystarczającym warunkiem do wyjaśnienia powstania obrazu danego obiektu czy zdarzenia. Potrafimy opisywać i wzorce nerwowe (za pomocą narzędzi neuroanatomicznych, neurofizjologicznych i neurochemicz-nych), i obrazy (za pomocą introspekcji). Jak dojść od tych pierwszych do ostatnich, wiemy tylko częściowo, choć nasz obecny stan niewiedzy nie stoi w sprzeczności z założeniem, że obrazy są procesami biologicznymi, ani nie przeczy ich fi-zyczności. Temu zagadnieniu poświęcono wiele najnowszych prac z zakresu neurobiologii świadomości. Większość z nich koncentruje się na problemie powstawania umysłu, części zagadki świadomości, na którą składa się tworzenie przez mózg zsynchronizowanych obrazów ułożonych w coś, co nazywam „filmem w mózgu”. Te badania jednak nie dają jeszcze odpowiedzi na tę zagadkę; chciałbym podkreślić, że i ja jej nie podaję. Kiedy na przykład w rozdziale 3. podejmowałem próbę wytłumaczenia fenomenu uczuć, starałem się wyjaśnić, jak mogą być rozumiane w kontekście ciała z mózgiem i dlaczego ich konstrukcja jest w sensie neurobiologicznym odmienna od innych zdarzeń umysłowych. Na poziomie układów mogę wyjaśnić cały proces aż do organizacji wzorców nerwowych, na podstawie których powstaną obrazy umysłowe. Nie potrafię jednak choćby zasugerować, a cóż dopiero wytłumaczyć, jak dokonują się ostatnie etapy tworzenia tych obrazów¹¹.

Konstrukcja rzeczywistości

Ten punkt widzenia ma istotne konsekwencje dla pojmowania otaczającego świata. Wzorce nerwowe i odpowiadające im obrazy obiektów i zdarzeń zewnętrznych są raczej tworami mózgu odnoszącymi się do rzeczywistości, która spowodowała ich powstanie, niż jej biernym lustrzanym odbiciem. Kiedy na przykład dwie osoby patrzą na jeden obiekt zewnętrzny, w ich mózgach tworzą się porównywalne obrazy; mogą opisać ów obiekt w podobny sposób. Nie oznacza to jednak, że widziany przez nie obraz jest repliką obiektu. Jest on zbudowany na podstawie zmian, jakie zaszły w ich organizmach - w ciałach i mózgach - kiedy oddziaływała na nie obecność obiektu. W całym naszym ciele rozmieszczone są czujniki sensoryczne, które pomagają w konstrukcji wzorców nerwowych mapujących pełną interakcję organizmu z obiektem w jej wielu wymiarach. Kiedy wodzicie i słuchacie pianisty grającego jakiś utwór, powiedzmy sonatę Schuberta, interakcja obejmuje wzorce wzrokowe, słuchowe, motorycz-ne (związane z ruchami wykonywanymi w celu zobaczenia i usłyszenia) i emocjonalne. Te ostatnie wynikają z reakcji na osobę artysty, sposób wykonywania utworu i cechy samej muzyki.

Wzorce nerwowe odpowdadające opisanej scenie są konstruowane według własnych reguł mózgu i powstają na krótki czas w jego licznych obszarach sensorycznych i motorycz-nych. Ta konstrukcja jest oparta na chwilowym wyborze neuronów i obwodów nerwowych zaangażowanych w interakcję. Ujmując rzecz inaczej, w mózgu istnieje zbiór klocków budowlanych, gotowych do wykorzystania i ułożenia w określony wzór. Obrazowo można by to przedstawić jako coś w rodzaju pokoju zabaw, wypełnionego wszelkimi możliwymi rodzajami klocków lego¹². Można w nim zbudować wszystko, co się zamarzy — i mózg to właśnie czyni, ponieważ ma do dyspozycji części składowe na każdą zmysłową ewentualność.

Obrazy w naszych umysłach są więc wynikiem interakcji pomiędzy każdym z nas i obiektami, z którymi mamy do czynienia zapisanymi we wzorcach nerwowych zbudowanych

179