DSC04115

364 Krzysztof Pilarczyk

doświadczeniem religijnym, wpływającym na kształtowanie ** jego **. rzeó i etosu oraz instytucji religijnych, społecznych i państwowych.

Także lepiej rozpoznane zostały formy 1 iterackie funkcjonujące na starożytnym Bliskim Wschodzie, o których wiedzą wykorzystano do anafa Pięcioksięgu. O tych wszystkich uwarunkowaniach historyczno-literackie I nie mogli wiedzieć wcześniejsi historycy religii i badacze Biblii, pooinnz literatury starożytne i mitologie dopiero teraz, i to stopniowo, odsłaniają swoje tajemnice, każąc przedzierać się przez swe meandry i dostrzegać w mitach nie tylko rezultaty wyobraźni twórczej anonimowych autorów, lecz także wartości historyczne. Było to możliwe poprzez odkrywanie wydarzeń oraz sytuacji religijnych i społecznych, które towarzyszyły powsu-    j

niu i przekazywaniu poszczególnych jednostek literackich aż po ich osta- ] teczną redakcją.

Ten nowy nurt badań biblistycznych związany jest zwłaszcza 2 wybitnym biblistą początku XX wieku Hermanem Gunkelem. On to zastosował do studiów nad Torą metodą gatunków literackiohi Polega ona na poszukiwaniu dla poszczególnych jednostek literackich kontekstu środowiskowego: społecznego, psychologicznego i historycznego. Dopiero po jego ustaleniu można określić strukturą, cel i sens danej jednostki, ponieważ jej myśl jest najściślej związana z życiem, jako uzasadnienie pewnych instytucji czy zwyczajów albo jako reakcja na pojawiąjące sią w społeczności tendencje, albo też jako ewolucja dawniejszych idei. Dążąc do tego celu - jak uważał Gunkel - należy pracować na szerokim materiale literackim, wykraczającym poza literaturą Izraela. Mając taką bazą źródłową, można było odnaleźć specyficzne dla starożytności gatunki literackie, którymi posługiwali się między innymi hagiografowie hebrajscy, i wiązać je z konkretnym (Aresem w dziejach Izraela, co jednocześnie pozwala jc datować* Nie traci się jednocześnie z pola widzenia ich związków z myślą i innymi literaturami starożytnego Bliskiego Wschodu.

Gunkel swymi badaniami zwrócił uwagę również na etap ustnego przekazu tradycji, którym dotąd się nie zajmowano. Funkcjonował^ powszechnie na Bliskim Wschodzie, zanim utrwalano na piśmie daną jednostką. Za jego sugestią poszli uczeni skandynawscy, gruntownie badając przedlite-rackie etapy powstawania Tory. To pozwoliło zaproponował hipotezę o obecności w Pięcioksięgu różnych warstw, tj. cykli tradycji, które - jak wykazali - posiadają niemałą wartość historyczną. Z czasem małe tradycje narracyjne były łączone w większe, rozpoznawalne w obecnym tekście Tbry Doprowadziło to ich do wniosku, że nawet późno spisany tekst literacki

I _m0że być nośnikiem niezwykle starych tradycji przechowywanych pie-I czołowicie, między innymi przy sanktuariach związanych z kultem i litur-I gią, Do takich późno spisanych utworów zaliczono księgi Wyjścia, Ka-■ plańskąi Liczb. Mimo że powstały one dopiero po wygnaniu babilońskim, [ odkryto, że zawierają o wiele wcześniejsze tradycje.

* Wielu uczonych skłania się obecnie do hipotezy, że u podstaw jednostek literackich łączonych z czasem w cykle narracyjne znajduje się jedna wielka epopeja narodowa ustnie skompilowana w formie poetyckiej przez izraelskich bardów, towarzysząca odnawianiu przymierza w przedmonar-chicznym Izraelu (do XI w. p.n.e.). Na jej bazie rozwijały się w różnych ośrodkach, zwłaszcza przy sanktuariach izraelskich, tradycje składające się później na Pięcioksiąg.

Pierwsze całościowe przedstawienie historii Izraela przypadłoby na około 690 rok p.n.e. i miało miejsce w Jerozolimie. Pod wpływem proroków Amo-sa, Ozeasza i Izajasza spisano wówczas dzieło będące odpowiedzią na upa-

Ryc, ). Proponowana próba wyjaśnienia powstania Pięcioksięgu