DSC04126

3S6 Krzysztof Pilarczyk

ologiczne, tj. budowie cystern przeznaczonych do przechowywana gromadzonej w porze deszczowej wody, służącej dla potrzeb gospodarstw. odtworzeniu upraw zbóż i warzyw na zboczach ukształtowanych w tar*.

Tb pozwoliło zakładać od XII wieku p.n.e. liczne ufortyfikowane aswdł* wcześniej nieznane w tym rejonie. Ich powstawanie było też stymuto*»c ogólną sytuacją polityczną. Osłabły na terenie Kanaanu wpływy Egjprj oraz imperium Hetytów, które w północnej Syrii i Azji Mniejszej podaeb ło się na małe skłócane i wojujące z sobą państwa-mtasta, • na nadmorskim obszarze pojawiły się ludy morza, które część Kanaane jeżyków ze* pchnęły z niego na tereny górzyste, mniej dostępne i rolniczo jałowe. W ten sam rejon ©migrowała też ludność pochodzenia aramejskiego. Tak ukształtowała się na płaskowyżu społeczność, stanowiąca swoisty konglomerat etniczny, polityczny i religijny. Z niego wyłonił się - jak się zdaje - biblijny Izrael, zdobywając stopniowo świadomość narodową. Nie był to jednak ten sam Izrael, którego znamy ze steli Memeptaha (1207 r. p.n.e.). Tamten był związany z Kanaanem dużo wcześniej przed zwycięstwem faraona upamiętnionym na steli. Mogłoby o tym świadczyć znajdująca się na świątyni w Kranaku płaskorzeźba, przedstawiająca scenę bitewną wojsk egipskich, na której identyfikowany lud Izraela - o ile czyni się to poprawnie - nosi ubiory typu kanaanęjskiego, a nie charakterystyczne dla (pół)nomadów,typu szosu (rabusiów) zajmujących się pasterstwem, o których mówi nam odnośnie już XIV wieku p.n,e. kilka listów z Amarna.

Rozpoznanie religijności nowego ludu Izraela z okresu sędziów nastręcza niemało trudności. Nie mogąc zdać się wyłącznie na teksty biblijne w rekonstrukcji jego wierzeń, należy sięgnąć po wyniki prac archeołogłcz-oycłL Analiza odkrytych w tym rejonie artefaktów z epoki żelaza I (1200--1100 p ac.) prowadzi do wniosku, że tutejsza ludność zorganizowana była w wioski o podobnych cechach dotyczących planu domów, rozplanowani* terenu oaz ekonomiki rolnej i pastorskiej. W ich obrębie usytuowane były cysleray wodne wykuto w skałach. Na zboczach gór wokół osad ziensę aksdahoanBo tak, aby nadawała się pod uprawy rolne. Osady były jed-noaduem zwartym, samodzielnymi, choć dostrzega się również- motanej * małym Kopom - prowadzony „ ich obrębie handel, mimo że nie leżały “ głównych szlakach handlowych. Owo izolowanie sią miało wpływ * organizację ipolcczną i polityczną. Zbiorowości zamieszkujące oszdv we

*W tym dla siebie zagrożenie W ob*e osadyckonomi^pofcczną jednostką podstawą byl* rodzma tak, jak ją daje się definiować poprzez źródła biblijne oJta

wtrnnem hebrajskim beit-aw (dosł. dom ojca). Na nią składało się małżeństwo, dzieci (synowie i córki) oraz ich żony i mężowie, niewolnicy i obcy (współmieszkańcy). Na czele domu stał ojciec. Domy tworzyły razem roto^ nazywaną w Biblii miszpacha - klan. W jej obrębie znajdowały się mc tyle spokrewnione i spowinowacone rodziny, co raczej te, które objęte były jedną strukturą ochronną. W przypadku małych osad pojedyncza wiodą mogła stanowić jeden klan. Klany natomiast z jednego terytorium zorganizowane były w szczepy (plemiona), a swe nazwy przyjmowały zapewne od nazw zamieszkiwanego obszaru, jak to widać w przypadku gór Efraima i szczepu o takiej samej nazwie. Władzę plemienną stanowiła starszyzna złożona prawdopodobnie z przywódców rodzin. W chwilach zagrożenia zewnętrznego powoływała ona jednego dowódcę. Niekiedy przewodził on zbrojnym oddziałom kilku plemion. Znamienne, że nie był on w stanie wyegzekwować kontyngentu wojskowego od wszystkich pokoleń, lecz najczęściej jedynie od tych, których zagrożenie bezpośrednio dotyczyło. Po pokonaniu wroga lub ustaniu niebezpieczeństwa jego mandat dowódcy ustawał, a on sam nie rościł sobie praw do władania nad związkiem pokoleń, co poczytane byłoby jako sprzeczne z duchem teokracji i w dalszej perspektywie zapewne prowadziłoby do naruszania równowagi ekonomicznej pomiędzy plemionami.

Nie jest jasne, jak w obrębie tych społeczności kształtowały się wierzenia religijne, jak wyglądał sprawowany kult i komu był oddawany. Przekaz biblijny jest pod tym względem dość idealistyczny. Ukazuje, że nadal czczono Boga Ela, wierząc, że panuje on nad nimi (w słowie Isra-el krył się prawdopodobnie jakiś program religijny tej społeczności). Pod wpływem przybyszów z południa, czczących Boga Jahwe, miały dokonać się w kulcie zmiany, polegające na utożsamieniu Ela, należącego także do panteonu kanaanejskiego, z Jahwe. Niemnie) zbliżenie „doara Judy^ z plemionami północnymi nastąpiło dopiero około X wieku pjLe.. a zatem nie wiadomo, czy jahwizm mógł się wśród nieb upowszechnić wcześniej- Zapewne istniał pośród nich kult Boga Ela i 10 dzięki memu przybysze, jak i spokrewnieni z nimi autochton dość szybko saę integrowali i przybierali aa sile, stając sie partnerami, czasami nawet groźnymi i iwbc i{wtc/uyinL tak dla miejskiej ludności kanaanejskiej, jak i tej żyjącej w większych dolinach. Można jedynie przypuszczać, że przyweswny pracz część Hebrajczyków z pustyni kult Jahwe, bóstwa nieznanego Kanaanejczykom, dopiero za Dawida (X w.) pomógł Izraelowi przyspieszyć nw» pawi integracji społecznej i samo-idcntyfikacjlTeligó^n<3»*^łe,e* ^w    al0P^o,u* jak to przedstawiają księ-