DSC04127

385 Krzysztof Pilarczyk

gi Samuela i Królewskie, Opis rozwijającego,- się jahwizmu w okresie sę-dziów znany z ksiąg Jozuego i Sędziów byłby zatem rzutowaniem sytuacji dużo późniejszej na czasy przedmonarchiczńe&ty celu propagowania oficjał* nej religii państwowej i odnajdywania jej głębokich korzeni.

System teokratyczny obowiązujący w plemionach izraelskich chronił je przed instytucjonalną centralizacją. W myśl idei tcokracji tylko Bóg (EJ/Jahwc?) panował nad nimi, a wojny przez nie prowadzone były Jego wojnami (w Biblii nazywa się je „wojnami Jahwe”), ponieważon sprawował władzę na ziemi zajmowanej przez plemiona izraelskie, która do niego należała. Okazywana Mu wierność przez Izraelitów miała być zarazem rękojmią ich bezpieczeństwa i pomyślności. To przesłanie dziejopis biblijny wielokrotnie ilustrował na kartach ksiąg Jozuego i Sędziów, nie bacząc na realia historyczne, których nie próbował po latach nawet odtwarzać, bowiem wytyczony przez niego cel literacki if religijny tego nie zakładał.

Epizod ten niedwuznacznie pokazuje, że wśród izraelitów jahwizm ftic był rozpowszechniony. Nie wiadomo też, jak doszło do jego rozpropagowania. Wprawdzie istniały jakieś lokalne sanktuaria* najczęściej plemienne. rzadziej kilkupleraienne (Sychem, Szilo, Betel^w których oddawano

Nawet z przeredagowanego na różnychUetapach tekstu wspomnianych ksiąg wyłania się - jak choćby z Księgi Sędziów*- obraz życia religijnego odmienny od ogólnie kreślonego, co pozwala sądzić, że religia Izraelitów była znacznie bardziej zróżnicowana w przedmonarchiGzn»m|lzraelu niż chciał rto przekazać jej, autor/redaktor, choć nie daje się ich precyzyjnie opisać i objaśnić. Tezę tę wspiera na przykład wzmianka dotycząca szofeta (sędziego) Gedeona. Gdy zlecono mu wyzwolenie Izraelitów z ucisku Madianitów, otrzymał wówczas polecenie „od anioła Jahwe” zburzenia ołtarza Baala, należącego do jego ojca, oraz ścięcia aszery, która stała koło niego na szczycie skały, a następnie zbudowania ołtarza dla Boga Jahwe (zob. Sdz 6,25-26). Wprawdzie uczynił to, ale nocą, bo bał się swej rodziny i mieszkańców miasta Ofiy, w którym wydarzenia te miały miejsce. Jego obawy były uzasadnione, ponieważ — gdy nastał dzień - mieszkańcy, widząc, co uczynił, poszli do jego ojca, Joasza, i zażądali wydania syna, którego chcieli ukarać śmiercią. Wprawdzie Joasz zdołał go obronić,vniemniej Gedeon po pokonaniu Madianitów musiał okupić swój czyn daniną- zdobytymi klejnotami i szatami, z których sporządzono ęfod, część stroju kapłańskiego, bądź — co prawdopodobniejsze - wyobrażenie bóstwa okryte szatą kultową, co dziejopis biblijny skomentował nader dobitnieMTo stało się sidłem dla Gedeona i jego domu*' (Sdz 8,27), <

|L zróżnicowany sposób Alt Bogdzie oprócz nich życie religijne plemion Ljązało się przede wszystkim i tzw. wyżynami (bemol), na których usta* wiano ołtarze oraz stele (md&mm drzewa (aszery)~ symbole bożej obec-pści, typowe też dla innych kultów bóstw na starożytnym Bliskim Wschodzie, w tym dla Baala. Nie tylko nie pomagały one pozyskiwać nowych I wyznawców jahwiznui, lecz stały wobec niego w jawnej opozycji. Pizcdc J wszystkim nie pielęgnowały szczególnego doświadczenia Boga Ela, opić-pkuńczego bóstwa patriarchów, £ni Boga Jahwe, którego opieki miało do-| świadczyć część proto-lzraelitów na pustyni po wyjściu z Egiptu. Dlatego | z czasem bemĄt uznano za zagrożenjję dla jahwizmu i, zwalczano, tym bar-I dziej że stały się uosobieniem synkretyzmu religijnego (kult upodabniał liśiś do kanaanejsldeggM Przeciwwaga dla nich nie mogło stać się funkcjonujące w drugiej po}QwraXI wieku p.n.e. ponadpłemienne sanktuarium w Szilo, w któryrn jgigł; się znajdować jakiś czas namiot spotkania z arką przymierza (w niej miały być złożone zwłaszcza tablice kamienne z przykazaniami Bożymi), przypominający przymierze pod Synajem. Nie było ono tak często odwiedzane przez Izraelitów jak łatwo dostępne bemot. Jego ■ znaczeniędąśćszy^ousMoaponieważpod koniec XI wieku p.n.e. zosta-I ło spalonę. gpe^g jjiłe^się wydajeFilistynów co było następstwem ich zwycięstwa nad Izraelitami pod Ewen-Haezer (zob. 1 Sm 4).

Oprócz sanktuariów ogólnie dostępnych istniały również domowe. Na ich ślad naprowadza krótka wzmianka z Sdz 17, 2-5 oraz odkrycia archeologiczne; z Chirbęt Radana, gdzie odnaleziono domy z okresu żelaza 1. Wspomniany tekst biblijny mówi o sporządzeniu w jednym z domów Efra-imitów „posążku rzeźbionego i odlanego z metalu” Jego właściciel, Mi-kajehu, „miał u siebie sanktuarium, następnie efbd i teraSm oraz wprowadził jednego ze swoich synów w czynności kapłańskie, tak że był dla niego kapłanem” (Sdz 17,5). Archeolodzy zaś w odnalezionych dwóch domach identyfikowali niewielkie podwyźszeniaz kamieni jako wspomniane w tekście biblijny sanktuarium Prowadzi to do wniosku, że droga do jahwizmu, który zakazywał sporządzania jakichkolwiek przedstawień Boga, była jeszcze daleka. Nawet do VIII wieku p.ite. utrzymywał się synkretyzm baalizmu i jahwizmu* co pozwala nam przypuszczać, że tym bardziej Iw okresie sędziów w różnych postaciach był on obecny, a biblijny obraz zwycieźająoęjyfiahwiztnu jest niezwykle idealistyczny i nie odpowiada racczywSsjj^ligy⁰⁰*⁵' mieszkańców centralnego płaskowyża w Kanaanie W XU'X wieku p.n.e.