DSC04140

414 Krzysztof Pilarczyk

cedońskie (kulturowo hellenistyczne)^ Część Żydów w pierwszych latach oddziaływania kultuiy greckiej, widziało w niej ważny czynnik kształtowania się warunków życia. Po śmierci Aleksandra Wielkiego Jerozolima została opanowana przez Lagidę Ptolemeusza I, władcę Egiptu, którego ród rządził nią i Palestyną około 100 lat. W tym okresie świątynia jerozolimska nadal była najważniejszym miejscem żydowskich praktyk religijnych, a judaizm rozprzestrzenił się . w wyniku silnej emigracji Żydów do większych ośrodków państwa egipskiego, miast Fenicji, Cypru, Cyrenajki i nowo założonych, jak Antiochia i Efez, W których cieszyli się-przynajmniej od Antiocha HI —takim samymi prawami jak Grecy. W diasporze największy ośrodek żydowski stanowiła Aleksandria oraz miasta założone przez Lagidów. Niektóre z nich, zwłaszcza Aleksandria, stały się prężne religijnie i oddziaływały na cały judaizm,⁵ Za najważniejsze osiągnięcie starożytnej diaspory na polu religijnymi można uznać tłumaczenie] Pisma świętego '(III-I w. p.n.e.), dokonane w środowisku aleksandiyj skarm na język grecki zwane Septuagintą (LXX); Żydowska B iblia w greckiej; szacie językowej stała się podstawową księgą wszystkich żydowskich społeczności diaspory, regulującą zarówno stosunki wewnątrz wspólnoty żydowskiej, jak i z nieżydowskimi władzami państwowy nii, akceptowanymi'przez ludność żydowską, oraz z nie-Żydami, współmieszkańcem miast przez nich zamieszkiwanych. Niektórzy Żydzi z diaspory, jak i palestyńscy ulegali hel-lenizacji, ale nie wszyscy poddawali się kulturowym wpływom greckim. Ukryty konflikt pomiędzy przeciwnymi tendencjami me przybierał na sile aż do czasu przejścia Palestyny pod panowanie Seleukrdów około 198 roku n.e., po zwycięstwie Antiocha III pod Paneas u źródeł Jordanu^ W nowych warunkach politycznych Judea początkowo zachowywał^ swą autonomię, także religijną Czytano po domach i synagogach Torę, studiowano J^wo, wyjaśniano je i komentowano. Kapłani zajmowali się kultem świątynnym. Wokół nauczycieli Prawa (Hebr. sofenm^ gromadzili Sję uczniowie, tworząc żłczasem szkoły, w których uczono Tory. Nad właściwąjej interpretacjjgmial czuwać sanhedryn - rada funkcjonująca przy świątyni jerozolimsldffljtttórej przewodniczył arcykapłan. Stanowiłon oficjalną reprezentacji judaizmu palestyńskiego. W skład jego wchodzili kapłani należący do kapłańskie arystokracji. Wkrótce nawet wielu z nich zaczęło przyjmow^ hellenisty®^ sposób życia (1 Mch 1,11-15). Niemniej hellenizaęjg w JerozolirmSie przebiegała tak intensywnie jak na prowincji, gdzie ludność* była bardzidjjwy-mieszana. Poza tym powstrzymywali jąńa ogół arcykapłaj którzy spełniali rolę autorytetu w sprawach tradycji żydowskiejM|

Gdy hellenizaeja w Judei przybrała charakter radykalny, zagrażając judaizmowi, przeciwstawialiesięjej tzw. pobożni (hebr. chasidim), którzy poparli powstanie wzniecone przez ród Machabeuszów, będące na nią reakcją Wymierzone było ono w Antiocha W Ępifanesa, władcę Syrii, który pragnął na całym obszarze swego państwa, tym samym w Judei, wprowadzić kult Zeusa Olimpijskiej i Dionizos^ -W tym także w świątyni jerozolimskiej. Powstanie wzniecone 167 roku zakończyło się oswobodzeniem Jerozolimy i odzyskaniem świątyni (164 r. p.n.e.), którą rytualnie oczyszczono i ponownie poświęcono! Pamiątkę tego wydarzenia czczą wyznawcy judaizmu corocznie w grudniu, obchodząc święto Chanukka (poświęcenie).

Dekrety antyżydowskiej Antiocha IV Ępifanesa wymierzone były również w Samarytan, ale ci, chcąc uniknąć ich rygorów, odseparowali się od Żydów. Odtąd uważanorich za prohellenistycznych kolaborantów, którzy decyzją tą ostatecznie^ się skompromitowali i przeszli w obręb cywilizacji pogańskiej^ «■

Ostatecznie powstanie machabejskie doprowadziło Judeę do dewastacji na skutek działań wojsk syryjskich i własnych oddziałów. O dziwo, na plan dalszy zeszły wówczas sprawy religijne, w tym poszanowanie Prawa oraz tradycji żydowskiejr^czyli kwestie, które doprowadziły do wybuchu buntu. Wprawdzie przywódcy^ powstania chcieli usunąć ze swoich terytoriów wszystkie praktyki bałwochwalczej! to oczyszczenie stało się wiodącym elementem ich polityki, ale spotkało się z niezwykłymi oporami, których przełamywanie nie leżało w ich interesie, wobec narastającej wokół fali ich oskarżeń o wynaturzenia, prymitywizm i barbarzyństwo. Tak więc kompromis stawał się koniecznością polityczną Chasidim, widząc, jaki bieg nadają sprawom Machabeuszd, odcięli się od prowadzonej przez nich polityki, ©ni zaś rządni władzy, W swych rękach skupili funkcję arcykapłana i króla, nie bacząc, że nie nawiązują w tym ani do tradycji cadokickiej (kapłańskiej), ani dawidowej (królewskiej), co iychło spowodowało wewnątrz wspólnoty wy*-znawców judaizmu podziały, ciągnące się ponad dwieście lat

Machabeusze, któizy założyli dynastię zwaną hasmonejską, stopniowo rozszerzaj swoje królestwo, narzucając podbitym ludom - jak na przykład Idumelga później Galilei i Iturei - obrzezanie i przestrzeganie Prawa żydowskiegoJNatomiast wobec Samarii pozostali bezwzględni. Jan Hyrkan zaatakowaliią, zburzył świątynię na górze Gerizim (129 p.n.e.), a po rocznym oblężeniu spustoszył stolicę, Samarię. Akt ten oznaczał ostateczne zerwanie więzów pomiędzy Żydami i Samarytanami, odtąd uważających się za wio-gów. Inne obszary włączone do królestwa różniły się kulturowo i religijnie,