DSC04132

398 Krzysztof Pilarczyk

związanych tradycjami rodzinnymi w poprzednich pokoleniach z reiigją kanaanejską, dość łatwo i szybko, przy pomocy sprowadzonych kapłanów z Tyru, doprowadziła do rozpowszechnienia się baal izmu, przyjmowanego na fali mody lansowanej przez dwór i swoistego novum. Król, pozostając osobiście przy jahwizmie, nie mógł przeciwstawić się nowej reltgłi, obawiając się zachwiania stabilności swej władzy. Biblijny dziejopis. charakteryzując postawę Izraelitów wobec narzucanego kultu, stwierdza, że byli oni podzieleni: jedni decydowali się odstąpić od jahwizmu, inni stawiali baal izmowi opór, cierpiąc za to prześladowania, a większość „chwiała się w obie strony” (1 Kri 18,21). Izebel, widząc coraz większy sprzeciw podsycany przez proroków, zirytowana zdecydowanie wystąpiła przeciw nim, doprowadzając do podziału ich środowiska; jedni, między innymi prorok Micheasz, przepowiadali w imię Jahwe upadek królestwa Izraela, inni z lęku przed Izebel głosili to, co król chciał słyszeć, sprzeniewierzając się swemu posłannictwu prorockiemu. Do najgroźniejszych przeciwników ba-alizmu, a zarazem gorliwych obrońców jahwizmu należeli dwaj prorocy żyjący w IX wieku p.n.e.: Eliasz i jego następca Elizeusz. Obaj byli zwolennikami czystego jahwizmu, gotowi do świętej wojny z pogańskim państwem (za takie uważali królestwo Achaba i Izebel) i przeciw pogańskim bogom. Głosili przekonanie, że złamanie przymierza z Jahwe domaga ń? krwawej odpłaty. Z tego powodu miało dojść do upadku dynastii Oiray-dów, choć jej ostatni władcy próbowali uspokoić nastroje buntu przez w-męcie pewnych przedmiotów kultu pogańskiego, ale i to nic pomogło bn ocalić tronu, gdy Jehu z poparciem wojska dokonał zamachu stanu i przejął rządy.

W świetle relacji biblijnej prorocy IX wieku p.n.e. przyczynili się nie tylko do uratowania jahwizmu, ale i do rozbudzenia patriotyzmu. Za normatywne uznawali te tradycje i instytucje, które zgodne były z pierwotnym porządkiem Izraela i wracając do nich, dążyli do odrodzenia państwa. Niemałą rolę odegrały wspierające ich ugrupowania rechabitów i nazyrej-czyków, którzy tworzyli związki, nawiązujące do dawnej koczowniczej tradycji, powstrzymując się od pracy na roli i picia wina. Później oazyręjczy-kami nazwano mężczyzn poświęcających się Bogu przez specjalny ślub. zobowiązujący do niepicia wina i niestrzyżenia włosów.

Niemały też wkład w przemiany religii Izraela wnieśli dwaj eharyzap-tyczni prorocy z VIII wieku, Amosa i Ozeasza, po których pozostała log*-ta spuścizna literacka. Reagując na patologie życia społecznemu moralnego i religijnego, domagali się sprawiedliwości i obrony ueiśniowA.

udając swym żądaniom autorytet boski, ponieważ zasady regulujące ży-óc społeczne wywodzili z zapomnianego przez rządzących prawa przy-I mierzą Domagali się także zastąpienia czystego rytualizmu w czynnościach limitowych pogłębionym życiem religijnym i bezwzględnym zaufaniem do f jedynego godnego czci Boga Jahwe. Przeciwstawiali się traktowaniu kultu Jahwe na sposób fenicki czy kanaanejski. Odrzucali pogląd, że pozycja Izraela jako ludu wybranego przez Jahwe opierała się - na modłę pogańską -na pokrewieństwie, ziemi i kulcie oraz że przymierze z Jahwe zobowiązywało Go bczwarunkowona przyszłość lub też, że zobowiązaniu wynikającemu z przymierza można było zadośćuczynić tylko przez spełnianie przepisów religijnych. Przeciwnie, nawiązując do normatywnych tradycji,

I widzieli podstawę istnienia Izraela w łaskawości Jahwe i w uroczystej zgo-\dzie Izraela na uznanie jego najwyższej władzy, w odrzuceniu wszystkich innych bogów i w ścisłym przestrzeganiu jego sprawiedliwego Prawa tak Iw życiu publicznym, jak i prywatnym. Nie widząc jednak w postępowaniu [ogółu sprawiedliwości, przepowiadali nadejście Dnia Jahwe, który miał być dniem Bożego sądu nad Izraelem i czasem wymierzenia mu kary za odstępstwo od Boga i sprzeniewierzenie się zawartemu z mm przymierza.

|Jednocześnie, dając impuls do nowego życia, przepowiadali okazanie mu przez Jahwe miłosierdzia w postaci przywrócenia obiecanej zterm i panem-^oeB° „zaręczenia się” z nim, ale dopiero po nieuniknionej katastrofie pań-itwa północnego, która faktycznie nadeszła w 722 roku pjLe. Zagłada jego dokonana przez Asyrię została odczytana później w kapłańskim środowisku judejskim, w którym ten przekaz biblijny był redagowany, w wymarzę religijnym jako kara za „grzechy”, tj. kult rytualisiyczny, otrzymujące się praktyki bałwochwalcze (kult Baala i Aszery) oraz szerzącą się niesprawiedliwość sprzecznąz tradycją jahwizmu mojżeszowego.

Natomiast ze źródeł pozabibiijnych wynika, że w pierwszej połowie IX wieku pm.e. północne państwo (Izrael) należało do najpotężniejszych w tym regionie. Swój status zawdzięczało Omrydom. W tym czasie Juda, posiadająca już wyraźne znamiona państwa, rządzona przez Jozafata, stała się faktycznym wasalem Izraela. Jej król dostarczał Acbabowi łudzi i koni na potrzeby wojen prowadzonych z Aramejczykami. Do jeszcze większego zdominowani*lady doszło pracz pośłubreaie pracz syna Jozafata, Jorama, Lsiężniczteb A talii, córki Achaha (2 Kri &1& Preypuszcza się nawet, że wraz z tym aktem Izrad niemal wchłonął Jadę. stąjąc się po raz pierwszy zjednoczoną monarchią, ktorea    roaciągalo sięod Dan na półno-

cy do Beer-Szeby na pohata** obęmw* równa* okowy Zajordann i Syrii,