DSC04120

374 Krzysztof Pilarczyk

gijnego Żydów i powstania ideologii, która pozwoliła je odrodzić. Walnie przyczynili się do tego uczeni żydowscy zwani „mędrcami” (hebr. chacha-mim) lub „rabinami*’. Oni byli twórcami Talmudu i uzupełniającej go To-sefty. Napisany po hebrajsku i aramejsku pozostanie w centrum naszej uwa-gi, ponieważ oddziaływanie jego na judaizm było (i jest) tak silne, iż pod jego wpływem przybrał on specyficzny rys i nazwany został judaizmem od tytułu tego dzieła „talmudycznynti*Mub od jego twórców „rabinicznym", Talmud podobnie jak Biblia jest jednocześnie źródłem poznania judaizmu na różnych etapach jego rozwoju, a zarazem środkiem przekazu świętych tradycji następnym pokoleniom wyznawców judaizmu. Sam termin „tal-mud” został przyjęty do języka polskiego z hebrajskiego.-Hebrajskie słowo talmud ma kilka znaczeń: w pierwszym rzędzie oznacza naukę, nauczanie, lekcję, studiowanie, a następnie Torę ustną (hebr. Tbra sze-beal-pe) - objawioną naukę, otrzymaną w starożytności, według tradycji biblijnej, od Boga przez Izraelitów i przekazywaną przez wyznawców mozaizmu do końca I wieku n.e. ustnie, a następnie utrwaloną na piśmie W Misznie, Ibsefcic, Gcmarzc, midraszach halachicznych i hagadycznyelW W ten sposób Torę ustną rabini przygotowali do stałego dalszego przekazu. O pracy tej w odniesieniu do jednego z najwybitniejszych tannaitów, Akiwy (zm. 135) tak napisano w Awot deRabbi Natan (rozdz. 18):

Rab. Akiwa był jak pracownik, który wziął swój kosz i wyszedł na zewnątrz Znalazł pszenicę i włożył ją do niego; znalazł jęczmień i włożył gb do niego; znalazł żyto i włożył je do niego; znalazł soczewicęl umieścił ją w nim. Gdy wrócił do domu, odłożył pszenicę oddzielnie, jęczmień oddzielnie, ziarna do ziaren. Rab. Akiwa uczynił podobnie, dzieląc całą Torę na kręgi.

Terminu ,,talmud” używa się w ścisłym znaczeniu jako nazwy własnej na oznaczenie dzieła rabinów-amoraitów (aram. amora- dyskutujący), tzw. Gemary (od aram. gamar = dopełnić), powstałego uiczaleźni^od siebie w dwóch ośrodkach - w Palestynie w |® wieku i Babilonii^ III-YAT wieku, stąd nazwy: Talmud palestyński zwany niekiedy jerozolimskim i Talmud babiloński. W szerszym znaczeniu - w takim będzie opo'używane dalej - ,;talmud” oznacza Misznę i Gemarę jako jedno dzieło^H Miszna, będąca dziełem rabinów-tannaitów (aram. tanna = powtarzający), stanowi zbiór praw i zwyczajów społeczności żydowskiej zawartych w wypowiedziach ponad stu nauczycieli, lecz nie jest kodeksem, ponieważ w wielu kwestiach przytacza odmienne opinie uczonych! Opisuje także funkcjonowanie teokratycznego państwa Izraelitów ze wszystkimi(ffltytu-

Ulami publicznymi: świątynią* kapłaństwem? ofiarami, sanhedrynem itp. [Zawiera ponadto opowiadania^ interpretacjePism świętych. Materiał ten, [mimo wcześniejszego zakazu utrwalania go na piśmie, na mocy decyzji ,robinów został zapisany. Dokonano tego w języku póżnohebrąjskim zwa-|oym misznaickim. Stanowi on rdzeń talmudyczńej tradycji. Zbierało ją Ił utrwalało na piśmie sześć generacji tannaitów. Mieli oni poprzedników [ wokresie pre-tannaiekim (od Q W. p.n.e. do 20 n n.e.), choć niewiele potrą-| Gmy powiedzieć ódudziach, którzy przyczaili się do dokonania ówczesnych przemian w judaizmie. W pierwszym rozdziale traktatu misznaickie-go Plrke awot wspomniano tylko niektórych z nich. Tradycja zapamiętała i imię Antygonusaz Socho, uważając go za ucznia Szymona Sprawiedliwego. W dziele Awot de Rabbi Natharu napisane jest, że Antygonus doczekał się dwóch uczniów - Cadoka i Bocthusa, ale nie wiadomo, czy można polegać na tej informacji. Dalsze dzieje przekazu tradycji w judaizmie łączone są z tzw. pięciu parami (hebr. zugot) uczonych żydowskich. Miszna utrzy-I muje, że wyszczególnione imiennie osobistości, stanowiące owe pary, to nasiim, książęta (tytuł zaczerpnięty z odnowieielskicj wizji Ezechiela wyłożonej w ostatnich rozdziałach Księgi Ezechiela), przywódcy sanhedrynu | i całej teokratycznej wspólnoty żydowskiej, oraz ich zastępcy zwani awot I belt din (przewodnicżący^sądu), i dodaje, że byli oni faryzeuszami. Pozostaje to jednak w sprzeczności z przekazem zawartym w pismach Józefa Flawiusza i Nowego Testamentu, z których wynika, że każdorazowo fak-t tycznym przywódcą sanhedrynu był sam arcykapłan. Dlatego wydaje się, że osoby tworzące owe zugotto przywódcy stronnictwa faiyzejskiego, któ-' rym w czasach rabinicznS^fM wt n.e.) przypisano funkcje przewodniczą-i cych sanhedrynu. Z nich najlepiej znana jest para tworzona przez Hilłela | i Szammaja, & której kilkakrotnie wzmiankuje Miszna. Po nich następuje sześć generacji uczonych zwanych tannaitami (20-200). Po ostatniej nastał tzw. okres przejściowy, trwający od 200 do 220 roku. Misznę poddawano wówczas ostatnim obróbkom redakcyjnym. Dzieła tego dopełnili - jak się i ich.nazywam „półtannaię$?, głównie rabini Chija i Bar Kapara, uczniowie ostatniego redaktora Miszny Jehudy Księcia (Jehuda ha-Nasi). Ukończona Miszna stała stę najwcześniejszym tekstem rabinicznym służącym naucza-> niu, a zarazem) najstarszym programem (curriculum) nauczania rabinicz-nego znanym-ż tamtych czasów.

Miszna dzieli się na 6 części (sedarim ** porządki; skrótowo zwie się je Szas), a każdaz nich dotyczy szerokiego obszaru żydowskiego życia. Obejmują one w sumie 63 traktaty (masechet, l.mn. masechtot). Każda część