94290001

684 WC. SIKKADZKI

znajdując się w najtrudniejszych warunkach odżywienia, najprędzej kończą proces wzrastania, wzrastają też najwolniej i najwcześniej ulegają zanikowi, ponieważ zaś centralny układ nerwowy w myśl rozważań tego autora opartych na historyi rozwoju umieszczony jest — ściśle rzecz biorąc — najbardziej na zewnątrz, względnie najdalej od powierzchni ciała, przeto najwcześniej przestaje wzrastać, najrychlej traci zdolność reprodukcyi, najprędzej też ulega zmianom wstecznym i wreszcie najwcześniej obumiera, dając początek śmierci całego ustroju, która w przypadkach śmierci naturalnej jest też zawsze pierwotną śmiercią mózgu.

Wszystkie te teorye, usiłujące wytłumaczyć najgłębszą istotę i genezę śmierci ustroju, mimo iż starają się pozostawać ściśle na terenie czysto przyrodniczym, muszą posiadać w znacznym stopniu charakter spekulatywny i nie są zdolne w zupełności wyjaśnić tego zjawiska, które jak i samo życie pozostanie — zdaje się — na zawsze zagadnieniem nierozwiązalnem.

Realniejsze też są badania nad bliższemi przyczynami śmierci ustroju, a więc temi zmianami w budowie lub czynnościach tkanek i narządów, które, wywołując zaburzenia w całym ustroju, doprowadzają go do śmierci. Istnieje tu cały szereg różnych zapatrywań, nieraz wadliwych z tego powodu, że zbyt wyłącznie w jednym tylko czynniku, a nawet w jednym tylko narządzie, widzą przyczynę całego procesu starzenia się i obumierania organizmu.

I tak, stojąc na ogólniejszem stanowisku, tłumaczą niektórzy badacze starzenie się i śmierć utratą pobudliwości komórek, inni wygaśnięciem u nich głodu tlenowego, inni wreszcie zmianami chemicznemi w komórkach a przedewszystkiem składaniem się w nich soli głównie wapniowych, które, utrudniając osmozę, podkopują odżywienie.

Na gruncie anatomicznym znowu stają ci badacze, którzy w przeroście tkanki łącznej, wypychającej inne szlachetniejsze elementy komórkowe, albo wprost w zmianach poszczególnych narządów jak układ nerwowy, płuca, krew a przedewszystkiem układ krwionośny, widzą główną przyczynę starości i śmierci. W szczególności zmiany anatomiczne w naczyniach w postaci ich zwapnienia stanowią istotnie jedno z najgłówniejszych znamion starości, a nie ulega też wątpliwości, że tak zmienione naczynia nie mogą należycie spełniać swego zadania odżywiania tkanek, które też ulegają skutkiem tego rozlicznym procesom wstecznym.