84299 ScannedImage 3 (2)

szych lęk śmierci będzie najniższy w porównaniu z okresem wieku średniego. Autor prezentowanego studium stoi w związku z tym na stanowisku, że w o wiele większym stopniu na przeżywanie lęku przed śmiercią wpływa wiek psychologiczny aniżeli wiek chronologiczny. Przez wiek psychologiczny rozumie się sumę egzystencjalnie ważnych doświadczeń człowieka. Ta właśnie ważność, globalnie oceniana jako pozytywna lub negatywna, zdaje się w najistotniejszy sposób określać stanowisko człowieka wobec śmierci i równocześnie wyznaczać mniej lub bardziej lękliwe reagowanie na jej fakty czy problem.

W niektórych badaniach (Ford, Alexander, Lester 1971; Sundin, Gaines, Knapp 1979) wykazano, że wybór-zawodu nie ma żadnego związku z lękiem wobec śmierci. Badając 587 respondentów, Nelson (1978) porównywał dwa rodzaje studentów: tych, którzy planowali różne studia medyczne i tych, którzy którzy chcieli studiować inne kierunki wiedzy. Ustalił, że u pierwszych jest mniejsze zaprzeczanie śmierci i wycofywanie się z refleksji nad nią. Nie było jednak między tymi dwoma rodzajami studentów różnic w zakresie lęku przed śmiercią. Jednakże nie jest to takie oczywiste, bowiem np. podczas badań studentów medycyny ujawniono pewne różnice między studiującymi stomatologię i medycynę ogólną. Różnice w zakresie lęku przed śmiercią pojawiły się między nimi dopiero na starszych latach studiów. Wtedy stomatolodzy byli bardziej przerażeni śmiercią własną i bliskich w porównaniu do przyszłych lekarzy. Tłumaczy się to tym, że nie mieli oni doświadczenia ze śmiercią w praktyce klinicznej. Natomiast studenci wydziału lekarskiego przejawiali większy lęk przed procesem umierania. Wyjaśnienie autorów badań (Sundin, Gaines, Knapp 1979), że takie wyniki to konsekwencja m.in. braku kontaktu z umierającymi u studentów stomatologii, jest nieprzekcnywa-jące. Skoro bowiem brak doświadczenia ze śmiercią u przyszłych stomatologów prowadzi do intensyfikowania się lęku fanatycznego, to dlaczego również do wzrostu lęku przed umieraniem prowadzi kontakt z umierającymi? Trzeba by więc przypuścić istnienie jakiejś innej przyczyny, która warunkuje takie wyniki.

W jednym z najwcześniejszych badań tego problemu zakładano, że studia medyczne mają dopomagać w opanowaniu lęku przed śmiercią dzięki budowaniu w studencie świadomości, że lekarz panuje nad chorobą i życiem innego człowieka. Tak sformułowana hipoteza znalazła potwierdzenie empiryczne, bowiem 81 osobowa grupa lekarzy (internistów', chirurgów i psychiatrów) okazała się być bąrdziej przerażona śmiercią aniżeli grupa kontrolna (studenci medycyny, osoby zdrowe i poważnie chorzy pacjenci). Ciekawe jest przy tym, że studenci

medycyny byli mniej śmiercią zaniepokojeni aniżeli lekarze, ale więcej niż pozostałe osoby z grupy kontrolnej por. Feifel, Hanson, Jones, Edwards 1967).

"%'jł :*•

JU\

u^:£

Aczkolwiek stwierdzono, że w miarę zaawansowania w stu-diach medyczno-pielęgniarskich maleje lęk przed śmiercią (Le-ster, Getty, Kneisl 1974), to jednak sprawa tego lęku u pielęgniarek nie jest jasna. Thomson (1985—86) uważa bowiem, że do opanowania lęku śmierci potrzebne jest przede wszystkim doświadczenie kliniczne oraz osobowy kontakt z umierającym. Nie bez znaczenia jest też miejsce pracy pielęgniarki, gdyż nie na każdym oddziale szpitala z taką samą drastycznością i czę-stotliwością występuje zjawisko śmierci.

Zastanawiając się nad zawodami, które szczególnie wiążą się z niebezpieczeństwem ulrsty życia, wybrano do badań skoczków spadochronowych (Ford, Alexander, Lester 1971) i policjantów (Alexander, Lester 1972; W obu przypadkach nie M,_; znaleziono jakichkolwiek powiązań typu zawodu z lękiem przed śmiercią; lęk wobec śmierci zarówno u spadochroniarzy ^ • jak i policjantów nie odbiegał istotnie w żadnym swym wy-ż.' miar ze od tego, co prezentowali ludzie innej profesji.

-

i

ri?

Do sytuacji psychospołecznych, które mogą rodzić lub intensyfikować lęk przed śmiercią należy śmierć bliskich osób. Lester i Kam (1971) przebadali 100 kobiet, które w ostatnich latach przeżyły śmierć przyjaciela lub krewnej osoby, i nie znaleźli w żadnym z wymiarów lęku przed śmiercią ;(’■ podwyższonych wyników. Zauważono natomiast częstsze myślenie o śmierci oraz refleksję nad którymi chorobami prowadzącymi do śmierci. Wiązało się to z pojawieniem śmierci jako przerażająco bolesnego wydarzenia. Hoelterowie (1980—81) natomiast stwierdzili, że doświadczenie umierania bliskiej osoby ^!W niewielkim stopniu koreluje dodatnio z lękiem przed procesem umierania (r=.ll) i lękiem przed przedwczesną śmiercią (r = .09), a ujemnie z lękiem przed zniszczeniem ciała

(r=-. U).

Należało by dodać, że styl oraz intensywność poszukiwania jakiegoś rozwiązania problemu własnej śmierci pod wpływem odejścia kogoś bliskiego w dużym stopniu są uzależnione od rodzaju doświadczanej śmierci (samobójstwo, zabójstwo, śmierć przypadkowa, śmierć naturalna, itp.), poziomu emocjonalnego rozwoju człowieka, wieku umierającego i innych.

Rozważmy obecnie do pewnego stopnia nietypową sytuację społeczną generującą zwykle zaniepokojenie śmiercią. Jest nią spotkanie osoby kalekiej. Uważając, że lęk przed umieraniem i śmiercią jest formą lęku ogólnego, zakładano, iż powinien on prowadzić do reakcji odwracania się od osób kalekich. To teoretyczne założenie zostało częściowo potwierdzone w badaniach