Baroook1

niku zabiegów grona scenografów i malarzy stawała się siedzibą Apolla, boga słońca, zaś państwo przeistaczało się w imperium rzymskie pod panowaniem Cezara lub Augusta. Przemieszanie czasu rzeczywistego z czasem mitycznym, wielość odgrywanych ról prowadziła w konsekwencji do zatarcia granicy pomiędzy „być” a „grać”. W ten sposób teatr władzy obejmował we władanie wszechświat zderzając ze sobą ziemię i niebiosa, ludzkie słabości i boskie przymioty.

Głównym aktorem na XVII-wiccznej arenie politycznej był król Francji Ludwik XIV, który dyktował obowiązujący w polityce i w zabawie styl gry. Każde jego publiczne wystąpienie podporządkowane było jednemu, nadrzędnemu celowi — apoteozie jednowładztwa. Absolutystyczny teatr władzy manipulował rzeczywistością na użytek ideologii. We wczesnym okresie panowania terenem gry były miejskie place. To właśnie tam w obecności tłumów, w trakcie pokazów turniejowych dochodziło do prezentacji nowej koncepcji porządku i ładu społecznego w państwie opartej na wizji kosmicznej. Rzecz ciekawa w tych wczesnych, pozbawionych dramatycznej fabuły realizacjach, których akcja ograniczała się do sprawnościowych popisów sportowych (gonitwy do głowy, pierścienia), jedynym nośnikiem treści były emblematy uczestników i towarzyszące im lematy¹. Za pośrednictwem programów emblematycznych, wzmocnionych przekazem słownym, druki ulotne i wizualnym, grafiki wizerunek króla-słońce zdobywał trwałe miejsce w umysłach poddanych. Wątek solarny znalazł swoje dopełnienie programowe i przestrzenne w koncepcji założenia wersalskiego, które podporządkowane zostało bez reszty absolutystyczncj wizji monarchii. To właśnie w Wersalu, rozrastającym się w rytmie politycznych sukcesów Ludwika XIV, rozgrywał się największy w nowożytnej Europie teatr władzy. Nie bez powodu teatralny aparat pojęciowy doskonale adaptuje się do opisu struktury dworskich uroczystości i jego architektoniczno—ogrodowej oprawy.

Pałac usytuowany pomiędzy honorowym dziedzińcem z trzema promieniście rozchodzącymi się alejami, a ogrodem pełnił z jednej strony funkcję audytorium pomiędzy dwiema scenami, z drugiej architektoniczną dekorację na zamknięciu rzeczywistej perspektywy ulicy i ogrodu. Teren gry stanowiła powiązana z bryłą budynku przestrzeń ogrodu. Wyznaczały ją geometrycznie kształtowane elementy roślinne: szpalery tj. ściany zieleni o formach architektonicznych, bo-skicty wystrzyźone w gęstych drzewach i krzakach kryjące sale i teatry ogrodowe, grupy drzew oraz wielkich rozmiarów kanały połączone na różnych poziomach z basenami i fontannami, a także rzeźba ogrodowa, rodzaj didaskaliów w kamieniu i brązie do, rozgrywanego w zmiennej scenerii ogrodowej, spektaklu. W obrębie tak zdefiniowanej przestrzeni pojawiali się aktorzy, król wraz z dworem, którzy przyjmowali na siebie określone scenariuszem wydarzenia role mitycznych bogów lub antycznych bohaterów.

² Przykładem paryski karuzel 1656, którego program emblcmatyczny odzwierciedlał główne założenia konsolidującej się monarchii absolutystyczncj. Omawiam go szczegółowo, w mojej pracy doktorskiej, Karuzel, forma i funkcja uroczystości dworskiej w XVII wieku, Warszawa 1993. Praca nic opublikowana.

78

„Sceniczny dramat” rozgrywał się w dwóch wymiarach doczesnym i wiecznym. Wieczny wpisywał się w cyk! kosmiczny wyznaczony układem głównych osi założenia, (il.l) Centralna oś perspektywiczna zwana królewską (wschodnia) biegła od pałacu do basenu Apolla, gdzie bóg pojawiał się na rydwanie,.o wschodzie pod postacią słońca, na osi południowej słońce dochodziło do zenitu, zaś kładło się do snu na osi zachodniej Oś północna symbolizowała mroki nocy czyli chaos, z którego wyłonił się świat. Na wzór boga słońce, poskramiającego żywioły i sprawującego władzę nad światem, Ludwik XIV zdobywał władzę nad ludźmi, dominował nad Europą potęgą majestatu, która przejawiała się m.in. w skali i rozmachu dworskich uroczystości. Tak jak Apollo wypoczywał po dniu w' położonej na osi zachodniej grocie Tetydy, tak król znajdował ukojenie po trudach rządzenia w swoim pałacu. Lad panujący w kosmosie znajdował swoje odwzorowanie w porządku politycznym. Rządzenie sprowadzało się do odwzorowywania gestów inicjujących świat. Władca naśladując mitycznych poprzedników, odnawiał witalność świata, a jego działania przekształcały się w spektakl, którego osnowę stanowił mit, przemawiający za pośrednictwem symboli.

„Dramat” doczesny rozgrywał się w świecie aktualnych zdarzeń politycznych, przełożonych na język uroczystości, za pośrednictwem których kreowano rzeczywistość na miarę potrzeb absolutnego władcy. Były to działania nastawione na korzyści doraźne, czyli uzyskanie powszechnej zgody na prowadzoną przez króla politykę, a co za tym idzie wzmocnienie jego autorytetu i zdobycie popularności.

Jedną z pierwszych realizacji zorganizowanych w Wersalu, w maju 1664 był cykl turniejów, zabaw, przyjęć, pokazów ogni sztucznych pod wspólnym tytułem „Uciechy zaczarowanej wyspy”². Akcja widowiska oparta była na kanwie jednego wątku literackiego, zaczerpniętego z poematu Ariosta Orland szalony, a dokładnie z pieśni VI i VII i rozwijała się w sposób ciągły. Na przestrzeni czternastu dni trwania zabaw Wersal przeobrażał się sukcesywnie, z turniejowej areny w zaczarowaną przez wróżkę Aicynę wyspę, z salonu ogrodowego w prawdziwą salę teatralną.

Pierwszego dnia, tj. 7 maja w jednej z parkowych alei, w miejscu obecnego parteru Latony odbył się karuzel wzorowany na włoskich turniejach tematycznych³. Prezentacja osób, uczestników „dramatu” miała miejsce w trakcie barwnej defilady 14 kadryli biorących udział w gonitwach do głowy i pierścienia. W roli Rogera, przywódcy rycerzy zaczarowanych przez wróżkę Aicynę wystąpi! Ludwik XIV. Pochód zamykał imponującej wielkości 5-metrowy wóz Słońca, powożony przez Apolla, za którym parami szli służący niosący tarcze walczących. Zawiązanie akcji nastąpiło w trakcie powitania dostojnych gości, których

79

1

Joan na Hiibner— Wojciechowska

2

   Ludwik XIV polecił wydać ilustrowany album zawierający pisemne relacje z przebiegu uroczystości, opatrzone materiałem ilustracyjnym w postaci grafik (9), autorstwa Israela Silve-strc’a (BN, Paryż, ms. fr. 7 834, 16 633).

3

   Lcs Plaisirs de l 'Isle cnchantee, ordonnće par Louis XIV, Roy de France (...), BN, Paryż ms. fr. 7 834, 16 835.