działalnośćć bibliotek publicznych8

2.    Czy możliwe jest przygotowanie wersji wykorzystywanej w praktyce przez bibliotekarzy bibliotek publicznych z różnych krajów, na różnych poziomach to/ woju placówki i przy różnych poziomach dostępności zasobów?

3.    Czy jest możliwe opracowanie wytycznych dotyczących korzystania z informacji i technik komunikacyjnych w bibliotekach publicznych, w których obserwuje się tak ogromne zróżnicowanie, jeśli chodzi o wysokość środków przeznaczanych na działalność?

Aby wypracować sobie właściwy pogląd na tę i inne sprawy, zorganizowano w sierpniu 1998 r. wspomniane już seminarium w Noordwijk, w Holandii Rozmawiano wtedy o zawartości treściowej nowego wydania oraz jego lormie. W spotkaniu uczestniczyło 22 bibliotekarzy z 21 krajów, z różnych stron świata, reprezentujących biblioteki publiczne znajdujące się na różnych etapach iozwo-ju i dysponujące różnymi możliwościami finansowymi. Wnioski z tych bardzo owocnych obrad wzbogaciły pracę zespołu redakcyjnego.

Delegaci w Noordwijk poparli pogląd, że w nowym wydaniu należy umieścić kilka standardów praktycznych, nic tylko wytycznych i zaleceń. Stało się jasne, ze -choć wiele osób nadal korzystało w pewnym stopniu ze Standardów wydanych w roku 1973 - Wytyczne z roku 1986 nie miały tak silnych odniesień praktycznych. Mając świadomość ogromnej różnorodności warunków społecznych i ekonomicznych. w jakich funkcjonują biblioteki publiczne w poszczególnych kiajach. zespól redakcyjny podjął decyzję o konieczności podkreślenia wymiaru piaktycz-nego książki i jednoczesnego uwzględnienia w niej także zalecanych standardów.

Decyzja o włączeniu standardów zwróciła uwagę na pytanie drugie: czy zespól standardów i wytycznych ma odniesienia uniwersalne? Gotowe projekty przekazywano uczestnikom seminarium oraz wielu innym zainteresowanym, w celu zebrania komentarzy. Organizowano spotkania podczas konferencji IFLA w Amsterdamie (1998), Bangkoku (1999) i Jerozolimie (2000) Ten proces konsultacji był bardzo ważny dla projektu, ponieważ ujawnił z jednej strony ogromną siłę „ruchu na rzecz bibliotek publicznych” na całym święcie, z drugiej -podobieństwa i różnice między tymi placówkami, funkcjonującymi w różnych krajach i społeczeństwach.

Mimo różnic w poziomie usług i finansowania zdecydowano, że nie byłoby korzystne przygotowanie nowego wydania, które koncentrowałoby się na jednej tylko grupie bibliotek publicznych, np. tych z krajów rozwiniętych lub tych z krajów rozwijających się. Taka kategoryzacja wiedzie na manowce, ponieważ poziom, zakres usług i ich skuteczność niekoniecznie zależą od dostępnych środków. Biblioteki w każdym kraju i na każdym poziomie rozwoju są zdolne poprawić jakość swojej pracy, w ich charakterystyce zawsze znajdą się zarówno mocne, jak i słabe strony. Podjęto więc decyzję o przygotowaniu zestawu wytycznych i standardów, które dadzą się zastosować w każdej bibliotece publicznej w danym momencie jej rozwoju.

Dostrzegamy problem możliwości przestrzegania norm w sytuacji, gdy brak wiarygodnych danych o środowisku, które placówka obsługuje; w takim przypadku proponujemy inne możliwości działania. Zalecamy np. korzystanie z hardziej szczegółowych zasad opracowanych przez sekcje specjalistyczne IFLA. Jeśli biblioteki publiczne nie mogą w trybie natychmiastowym spełnić wszystkich standardów i wytycznych, oczekuje się od nich przyjęcia tychże za cel do osiągnięcia.

Niniejsza książka skierowana jest przede wszystkim do bibliotekarzy, ma im pomóc w staraniach o podniesienie poziomu usług bibliotecznych.

Do tekstu włączyliśmy także kilka przykładów pracy bibliotek z różnych miejsc świata. Nie było naszym celem uczynić je ..wyrocznią". Mają one raczej zilustrować tekst pewnymi faktami z życia bibliotek w różnych krajach, zaproponować rozwiązania wybranych problemów. Zdajemy sobie sprawę, że jest to wybór bardzo niewielki, można by podać znacznie więcej równie wartościowych przykładów. Rzeczywiście pokazują one jednak, czego dokonuje się na całym święcie w celu dopasowania usług bibliotecznych do potrzeb użytkowników w danym środowisku lokalnym. Uwzględniliśmy w książce także adresy internetowe niektórych przedsięwzięć, co umożliwi czytelnikom dostęp do bardziej szczegółowych informacji.

W ciągu ostatnich kilku lat gwałtowny, niezwykle ekscytujący rozwój technik informatycznych zrewolucjonizował sposoby gromadzenia, przedstawiania i udostępniania informacji. Synergia między techniką informatyczną i komunikacyjną pozwala na takie korzystanie z informacji, o jakich nikt nie śmiał marzyć w czasach, gdy wydawano poprzednie Wytyczne (1986). Tempo zmian jest ogromne i nic nie wskazuje na to, aby miało się zmniejszyć. Poza ich wpływem pozostaje zaledwie kilka aspektów działań biblioteki publicznej, dla której udostępnianie informacji jest zadaniem podstawowym, a która obecnie stoi w obliczu radykalnych zmian organizacji i realizacji usług.

Wiele bibliotek publicznych odpowiedziało na wyzwania rewolucji elektronicznej i skorzystało z szansy rozwoju usług w nowy, ekscytujący sposób. Istnieje jednak również druga strona tego medalu. Raport ONZ o rozwoju ludzkości z 1999 r. (United Nations Humań Deeelopment Report 1999), który uznaje Internet za najszybciej rozwijające się narzędzie komunikacji, ujawnił, że w południowej Azji, w której mieszka 23,5% ludności świata, stwierdzono mniej niż 0,1 % globalnej populacji użytkowników Internetu. Jedna czwarta krajów świata ma mniej niż jeden telefon na 100 mieszkańców. Skorzystanie z możliwości dawanych przez obecne techniki informacyjne i komunikacyjne wymaga umiejętności czytania i pisania, posługiwania się komputerem oraz wiarygodnej technicznie sieci telefonicznej. Rośnie ryzyko pogłębiania się przepaści między grupami bogatymi i biednymi w informację. Przepaść ta nie jest wyłącznie problemem międzynarodowym -krajów na różnych etapach rozwoju - można ją zaobserwować także w odniesieniu do grup i pojedynczych osób w poszczególnych państwach. Raport ONZ mówi: niezbędne są określone działania, mające na celu włączenie krajów rozwijających się - a także biednych ludzi ze wszystkich regionów świata - do sieci globalnej.

Biblioteki publiczne mają wyjątkową szansę wzięcia udziału w tym przedsięwzięciu, bycia niejako pomostem nad zjawiskiem zwanym „przepaścią cyfrową". Mogą to zadanie realizować, udostępniając wszystkim sprzęt informatyczny, ucząc podstaw korzystania z komputera, uczestnicząc w programach walki z analfabetyzmem. Realizacja naczelnej zasady dostępności dla wszystkich wymaga jednak stałego oferowania różnorodnych usług informacyjnych, także tradycyjnych - związanych z informacją ustną czy drukowaną. Zasada ta pozostanie prawdopodobnie nadrzędną w najbliższej przyszłości. Bycie ..wrotami do świata informacji elektronicznej" jest ważnym zadaniem biblioteki publicznej, tym niemniej trzeba dokonać wszelkich starań, aby nie zamknąć także innych drzwi, przez które można przekazywać wiedzę i informację. Te wszystkie u waru n-

17