Fanti2

'1 A B-B

ify?:. I-IL Schemat urządzenia do badania modułu podłoża za pomocą poduszki wod-u*-1 (wu, Instytutu Jarosław Cerni, Beograd 1964)

f poduszka wodna, 2 — pompa wodna, 3 — ciśnieniowy zbiornik wyrównawczy, 4 — wodo-”• .Uaz rurowy z manometrem, 5 — ciśnieniowe przewody wodne, G — czujnik, 7 — fundament

in l'nid\vy

klnra wywiera naciski na ściany otworu. Za pomocą czujników określąne •a uf (kształcenia ścian, przy czym odczyty dokonywane są na rejestratorze •ma jdującym się na poziomie terenu.

Wykorzystując ciśnienie wody można również określić moduły spręży-■ In.śei skał w sztolniach bądź w odkrytych wyrobiskach. Stosowane są do ('ho celu tzw. poduszki wodne (np. w Jugosławii) składające się z krót-l< i■*?',<) odcinka nieodkształcalnej powierzchni walcowej zamkniętej z obu inm elastycznymi przeponami (np. z tworzyw sztucznych). Poduszka ustawiana jest na betonowym fundamencie w ściśle dopasowanej szczelinie wykonanej w podłożu, tak że elastyczne przepony przylegają do jej ścian (rys. 1-11). Do poduszki tłoczona jest pod ciśnieniem woda, która I h zez elastyczne przepony wywiera nacisk na skałę. Odkształcenia mie-r/.nnc są czujnikami umieszczonymi na zewnątrz poduszki oraz wyliczane z ilości wody wtłaczanej w określonym zakresie ciśnień. Zaletą urządzenia Ie::|. prostota działania i obsługi oraz wywieranie równomiernego nacisku na stosunkowo dużą powierzchnię o średnicy ok. 2,0 m.

Moduły sprężystości mogą być wyznaczane również metodami sejsmicznymi polegającymi na pomiarze prędkości rozchodzenia się fal w sprężystym ośrodku skalnym, wywołanych detonacją materiałów wybuchowych lub przyrządami powodującymi drgania. Prędkość rozchodzenia się fal jn.st funkcją modułu sprężystości. W ten sposób wyznaczane dynamiczne moduły sprężystości imają wartości większe od statycznych otrzymanych z poprzednio omówionych badań „in situ”. Stosunek wartości modułu dynamicznego do statycznego nie jest stały i waha się od 2 do około 10 i więcej, przy czym wartość mniejsza odpowiada większym wartościom modułu. Posiadając wyniki badań przeprowadzonych obu metodami, można ustalić ich wzajemne stosunki dla zasadniczych kompleksów skalnych zalegających w podłożu.

Metoda badań sejsmicznych pozwala w stosunkowo łatwy sposób powiększyć liczbę miejsc z określonym modułem sprężystości. Zmniejszone prędkości rozchodzenia się fal na pewnych odcinkach mogą świadczyć o występowaniu uskoków i przewarstwień ze słabych utworów.

Uzupełnieniem prac geologicznych są badania laboratoryjne próbek skały o małych wymiarach. Znaczne różnice występujące w stosunku do badań wielkowymiarowych „in situ” nie pozwalają na szersze wykorzystanie otrzymanych wyników, które są również zależne od sposobu przeprowadzenia badań i pobrania próbek. Badania laboratoryjne mają jedynie znaczenie orientacyjne.

1.6.5. Studia ekonomiczne

Racjonalne działanie, szczególnie w technice przy planowaniu i wykonywaniu prac, jest związane z szeregiem takich zagadnień, jak cel, plan, metoda, skutek, wydajność. Te prakseologiczne pojęcia wytyczają drogę postępowania w rozważaniach ekonomicznych.

Przyjęty cel, np. inwestycja w gospodarce narodowej, może być zrealizowany różnymi sposobami i środkami, np. produkcja energii elektrycznej w elektrowni wodnej, cieplnej, atomowej, pokrycie zapotrzebowania w wodę osiedla z ujęcia powierzchniowego albo wgłębnego, budowa zapory betonowej czy ziemnej itp. Różne użycie środków, zmienność warunków topograficznych, geologicznych, hydrologicznych i innych zmu • szają nas do wnikliwej analizy. Prowadzenie jej polega przede wszystkim na ekonometrycznym ustaleniu poszczególnych zbiorów informacji (np. kosztów, wskaźników), wykryciu i koordynacji współzależnych działań, w szczególności pomiędzy nakładami inwestycyjnymi a efektami występującymi w projektowaniu, wykonawstwie i eksploatacji. Ostateczne zbilansowanie kosztów nakładów i porównanie ich ze średnimi efektami produkcji pozwala dokonać wyboru optymalnego rozwiązania.

Studia ekonomiczne prowadzimy:

—    przy planowaniu i projektowaniu inwestycji oraz

—    w procesie budowy i eksploatacji.

Badania w pierwszej grupie prowadzone są kompleksowo przez zespoły ekonomiczne, analizujące i orzekające o celowości i kolejności realizacji inwestycji. Do badań tych potrzebny jest określony i ujednolicony dla wszystkich gałęzi gospodarki narodowej zbiór informacji, pozwalający dokonać wyboru optymalnego wariantu narodowego planu inwestycyjnego.

47