Image 17 (5)

MODEL GOSPODARKI RYNKOWEJ

W dalszej części książki zajmować się będziemy gospodarowaniem w ra-mach gospodarki rynkowej. Interesować nas będą uwarunkowania decyzji po-dejmowanych przez podmioty gospodarcze (przez producentów i konsumentów) w systemie, w którym o alokacji zasobów decyduje rynek (mechanizm rynko-wy). Do analizowania procesów gospodarczych posłużymy się uproszczonym obrazem gospodarki rynkowej w postaci modelu gospodarki rynkowej. Najważniejsze założenia modelu gospodarki rynkowej są następujące:

-    model dotyczy gospodarki rynkowej w warunkach kapitalizmu, tzn. w warunkach takiego systemu społeczno-gospodarczego gdzie większość zasobów jest własnością prywatną;

-    gospodarka składa się z dwóch grup podmiotów gospodarczych - gospodarstw domowych oraz przedsiębiorstw;

-    rynek dzieli się na rynek dóbr (konsumpcyjnych i kapitałowych) oraz na rynek zasobów;

-    współzależności między podmiotami gospodarczymi przedstawimy za pomocą wykresu kołowego.

Przedsiębiorstwa

Gospodarstwa

domowe

Lewa strona wykresu przedstawia gospodarstwa domowe natomiast prawa strona przedstawia przedsiębiorstwa. Są to dwie grupy podmiotów podejmujących decyzje gospodarcze.

I.    Gospodarstwa domowe oraz przedsiębiorstwa spotykają się na dwóch rynkach - na rynku zasobów oraz na rynku dóbr (produktów i usług). Na rynkach odbywają się transakcje handlowe - akty kupna i sprzedaży. Gospodarstwa domowe są właścicielami zasobów, które oferują na rynku przedsiębiorstwom. Gospodarstwa domowe sprzedają usługi pracy (kapitału ludzkiego), usługi zasobów naturalnych (np. ziemi) a także stawiają do wykorzystania swoje oszczędności (kapitał finansowy).

II.    Poszczególne zasoby, których usługi są oferowane przez gospodarstwa domowe są niezbędne dla przedsiębiorstw jako czynniki produkcji. Przedsiębiorstwa kupują na rynku usługi zasobów ludzkich, naturalnych i finansowych. Na rynku zasobów gospodarstwa domowe są sprzedającymi natomiast przedsiębiorstwa są podmiotami kupującymi. Przedmiotem transakcji są zasoby wykorzystywane przez przedsiębiorstwa do produkcji dóbr.

III.    IV. Przedsiębiorstwa sprzedają wyprodukowane dobra gospodarstwom domowym. Transakcje kupna i sprzedaży odbywają się na rynku dóbr i dotyczą zarówno dóbr konsumpcyjnych jak i kapitałowych (inwestycyjnych).

Sprzedaż i zakup zasobów, a następnie sprzedaż i zakup dóbr są rzeczowymi strumieniami gospodarki rynkowej. Przepływowi strumieni zasobów i dóbr towarzyszą strumienie pieniężne skierowane w przeciwnym kierunku.

I, II. Kupując usługi zasobów od gospodarstw domowych przedsiębiorstwa płacą im za to określone ceny ukształtowane na rynku (płace za usługi pracy, renty za usługi ziemi, procenty za usługi kapitału finansowego). Płatności te są dla przedsiębiorstw kosztami produkcji natomiast dla gospodarstw domowych są dochodami.

III, IV. Podobnie jest w przypadku transakcji dokonywanych na rynku dóbr. Przedsiębiorstwa osiągają dochody pieniężne ze sprzedaży wyprodukowanych dóbr. Dochody te są z kolei wydatkami gospodarstw domowych, które dokonują zakupów dóbr na rynku.

Przedstawiony obok wykres kołowy jest uproszczonym modelem gospodarki rynkowej. Możemy analizować bardziej szczegółowo kwadraty gospodarstw domowych i przedsiębiorstw i odkrywać dalsze powiązania i współzależności. Bardzo często strumienie wymiany krążą tylko między przedsiębiorstwami lub tylko wśród gospodarstw domowych. Stosunkowo duża część wymiany odbywa się między przedsiębiorstwami. Jedne przedsiębiorstwa sprzedają innym surowce i półfabrykaty służące do dalszej produkcji. Są to tzw. dobra pośrednie. Przedsiębiorstwa sprzedają również produkty gotowe (finalne), które nie są przedmiotem dalszego przetwarzania. Jeżeli produkty finalne sprzedawane są gospodarstwom domowym wówczas mówimy o dobrach konsumpcyjnych; jeśli sprzedawane są innym przedsiębiorstwom wtedy nazywamy je dobrami inwestycyjnymi (kapitałowymi).

Uproszczony model gospodarki rynkowej wymaga innych jeszcze uzupełnień. Należy określić np. jakiego rodzaju konkurencja dominuje na danym rynku (czy jest to rynek wolnokonkurencyjny czy monopolistyczny), jakie są motywacje działań przedsiębiorstw i gospodarstw domowych czy wreszcie należy uwzględnić oddziaływanie państwa na procesy gospodarowania.

35