Habermas2

148 Sławomir Seredyn

148 Sławomir Seredyn

na

4-wiedzy - środki, przewidujące jednocześnie skutki uboczne

/lani

Ilabermas uważał, iż te dwie płaszczyzny są wynikiem rozumu instrumentalnego, który składa się z dwóch komponentów - pracy oraz interakcji. Na przestrzeni dziejów społecznie zorganizowana praca została przez człowieka wykształcona w sposób maksymalnie racjonalny. Druga forma, czyli interakcje, spełnia się przy podziale wytworzonych dóbr. Jednak ta forma może urzeczywistnić się w postaci wolnej od zakłóceń komunikacji tylko wtedy, gdy odpowiedni stopień rozwoju osiągną prawo i moralność.

Na tych przesłaniach Jurgen Habermas skonstruował teorię działania komunikacyjnego.

1. Mechanizmy koordynacji dziaiania implikowane różnymi jego modelami

Jurgen Ilabermas wyróżnia dwa zasadnicze modele działania: działanie celowe oraz działanie komunikacyjne. W przypadku modelu pierwszego aktor zorientowany na osiągnięcie partykularnego interesu wybiera odpowiednie

grimete-pon

ich zastosowania. Sukces działania określony jest przez wystąpienie pożądanych stanów rzeczy. Jeśli ten pożądany stan dotyczy środowiska fizycznego - autor Teorii działania komunikacyjnego mówi o działaniu instrumentalnym, gdy dotyczy on środowiska społecznego - o działaniu strategicznym. Działanie komunikacyjne zachodzi natomiast wtedy

gdy plany działania aktorów biorących w nim udział są koordynowane nie-pfzez-egocefHryez-nc -kalkułacje~&ukceMi_T4eez-przez akty porozumienia. W działaniu komunikacyjnym aktorzy \ j nie-są^eFientowanr-pfzede wszystkim na własny sukces-oni realizują swe indywidualne ce- [ le pod warunkiem, że mogą uzgodnić ze sobą plany działania na podstawie definicji sytuacji [ ' [Ilabermas, 1981, s. 385],

Wspólna wiedza niezbędna do koordynacji działań przez porozumienie konstytuuje zgodę, która przejawia się w intersubiektywnym uznaniu roszczeń do ważności. Wzajemne więzi obowiązywania tej wiedzy powstają tylko z intersu-biektywnie podzielonych przekonań, fle przekonania tworzą podstawę racji, które mogą być przywołane w procesie komunikowania. Aktor czyni w swych wypowiedziach odniesienia do wyróżnianych w komunikowaniu „światów”, a ponieważ odniesienie to może zostać poddane obiektywnej ocenie na podstawie wspólnej platformy, możliwe jest racjonalne motywowanie partnera komunikowania do przyjęcia stanowiska tak/nie wobec wypowiedzi aktora. J. Habermas zakłada, iż tylko język może być tym medium, dzięki któremu procesy komunikacyjne mogą być racjonalnie finalizowane. Jednak należy zauważyć, iż działanie komunikacyjne nie zawiera się tylko w języku, lecz. ma charakter szerszy. Język jest jedynie medium społecznej koordynacji działań. Teoria działania komunikacyjnego stawia sobie za cel ukazanie roli, jaką odgrywa kontekst sytuacji, kontekst

świata, porównanie sytuacyjnych aktów mowy do znaczenia słów. Chce wskazać znaczenie działania komunikacyjnego dla reprodukcji społecznego świata życia. Dąży także do tego, aby uzyskane na drodze analizy formalno-pragmatycz-nej instrumenty analityczne zastosować do zagadnień empirycznych.

Model działania strategicznego zakłada koordynacje działań przez mechanizm wywierania wpływu jedno- bądź dwustronnego. Działanie to odbywa się bez fundamentu wspólnie uznanych dobrych racji tworzących podstawę, do których możemy odwołać się w interakcji\ Zakłada natomiast, iż każdy środek wpływu na decyzje partnera jest odpowiedni - mogą to być słowa, pieniądze, przymus.^ Założenie to odciąga aktora od innych działających i traktowanie ich jako instrumentów realizacji własnych celów.

_v    I ios^Axl- _l (lA. IaJ SL    c

2. Imperatywy - forma działania strategicznego

__₇    U"

Jiirgen Habermas uważa, że istnieją akty moyzyfktórych głównym zadaniem jest wywieranie wpływu na słuchacza.(Qkty tęjmówią odbiorcy, co powinien zrobić wprost, i nie dają mu możliwości swobodnego ustosunkowania się do wypowiedzi. IZatem przyjęcie stanowiska wobec imperatywu rozpada się na dwa czynniki: zrozumienie oraz wiedzę o warunkach wyrażenia nań zgody. |

Zrozumienie polega na uzyskaniu wiedzy mówiącej, co należy uczynić, aby żądany przez mówiącego stan rzeczy zrealizować jZrozumienie nie oznacza jeszcze akceptacji. |labermas ujmuje to w następujący sposób:

Mówiący podnosi wraz ze swym imperatywem roszczenie do władz, któremu słuchacz się poddaje, jeśli je akceptuje.lDo znaczenia imperatywu należy to, że mówiący ma uzasadnione oczekiwanie co do spełnienia jego roszczenia do władzy, oczekiwanie to ma jednocześnie sens, gdy wie, iż słuchający ma podstawy, aby się temu roszczeniu pod-dać."v^ł°nieważ roszczenie to rozumiemy w sensie faktycznych wyrazów woli, podstawy te aie mogą leżeć rr jtiobnfYyppVn flrnAnfienjh ffnrpn    jedynie I V

w jakimś, Za /a lftąjfHTfjęaykowymi, zewnętrznie związanym potencjale reakcji jZatem warunki spełnienia musza zostać uzupełnione przez warunki reakcji, aby uczynić warunki akceptowałności roszczenia całkowitymi [Habermas, 1981, T. I, s. 403-404], |

Przez istnienie reakcji oddziaływania na słuchacza przybiera bezpośrednio empiryczny charakter, niezapośredniczony

- przez możliwość odwołania się do racji wynikających z wspólnych podstaw. Odmowa spełnienia imperatywu ma ty forn\%    i a -do

węźfwógj^.teez odrzucenia roszczenia do władzy. ^

J. Habermas uważa, iż konstytutywne znaczenie dla działania komunikacyj-r nego mają tylko te akty mowy, z którymi mówiący łączy krytykowane roszczenie co do ważności, wyrażającej tym samym gotowość do poddania swoich racji weryfikacjij Akty te jako jedyne mogą racjonalnie motywować słuchacza do przyjęcia oferty aktu mowy, a przez to tylko one mogą być mechanizmem koordynacji działania. 3