img018 (58)

200 Percepcja i waloryzacja przestrzeni miasta ...

w przypadku ulicy Kościuszki w Żywcu i Głębokiej w Cieszynie. W Mikołowie natomiast ważniejsza i bardziej „wyobrażałna” dla respondentów z 2003 roku jest ulica Miarki omijająca rynek i biegnąca od placu 750-lccia do dworca PKP, a dla respondentów z 2001 roku ulica Krakowska. Nie pełnią one jednak aż tak ważnych ról w wyobrażeniach przestrzennych tego miasta co ulice pozostałych trzech miast.

Warto też zauważ.vL-że-za_\m3tkiein Będzina, trdzic sporo map miało charakter'powierzchniowy i silą rzeczy przedstawiało mozaike-dziclnic-to-w. większości miast mapy przedstawiały raczej obszar centralny miasta i jego ntnryę-_ nie. Bardzo-f-zadko przedstawiano części peryferyjne iak: Mnisztwo, czv Błoeo-cice w Cieszynie, Borową Wieś czy Mokre w Mikołowie lub Moszczenicę, czy Oczków w ŻvwcIKRcsnoTKlcnci w swych'szkicach kierowali sic raczej własnym doświadczeniem z użytkowania przestrzeni i rysowali te miejsca, po których się poruszają, a w.icŁ.pokaz-v.wnli na mapach swoją przestrzeń cuzystcncialna) .

Na prezentowanych szkicach często leż giną miejsca uznawane l^TcTiafaktery-stycznc dla miasta, ale stosunkowo małe. W Cieszynie rzadko zaznaczano 'Studnię Trzech Braci, a także obiekty na Wzgórzu Zamkowym (istotne było samo Wzgórze), w Mikołowie dosyć rzadko na szkicach znajdował się ratusz, a w Żywcu zamek i browar (ten drugi zapewne ze względu na swoje peryferyjne w stosunku do centrum położenie). Skala i położenie w mieście są więc także

szkicach danetto miejsca lub obiektu.

Respondentów proszono, aby na szkicach zaznaczyli własny dom oraz miejsce rozpoczęcia rysowania. Niestety tylko na nielicznych mapach te elementy zostały zaznaczone. Z uzyskanych danych wynika jednak, że dom i jego położenie nie bvł elementem, który znacząco wpływał na wyobrażenia przcstrzcnTnTiasnrr Najczęściej znajdou.-a.ł-&ię_na peryferiach czkirii, ypndnip ze swoim położeniem w przestrzeni fizycznej. Nąt&iniast. miejscem rozpoczynania szkiców byl~najczę-,ścicjxynek-(w przypadkifCieszyna Mikołowa i Żywca) oraz-zar_vs zranić miasta w przypadku Bedzina.

Z kolei w wynikach badań z Mikołowa z 2001 roku respondenci najczęściej zaczynali szkicowanie planu od rynku (32,5% map). Na drugim miejscu znalazł się dom - miejsce zamieszkania (16,7% szkiców). Kolejne miejsca były już znacznie rzadziej początkami szkiców (kościół p.w. św. Wojciecha 3,S%, ratusz 3,0%, rondo 2,5%, a granice miasta 2,1%). Rynek w Mikołowie można więc naz^ćjniciscenTkoncepiualnetzo zakotwiczenia dla mieszkańców miasta. Nie dość, ze jest wskazywany jako najbardziej charakterystyczne miejsce w mieście to także jest^- elementem konstruującym wygląd szkiców miasta. Fakt ten nie stanowi zaskoczenia, a jedynie potwierdzenie roli i znaczenia centralnego

1

I

%

i

■i

IN

i:

miejsca w mieście. Zapewne w badaniach na większej próbie badawczej podobny rezultat uzyskano by w Cieszynie i być może w Żywcu (w przypadku analizy strukturalnej).

Respondenci zaznaczali czasem na mapach umowny zarys granic swego miasta (najwięcej takich szkiców było w Będzinie - 14, a najmniej w Żywcu - 3), a także położenie względem innych miast (tu najwięcej szkiców z laka informacje było w Mikołowie - S, a najmniej w Cieszynie, gdyż żaden szkic nic zawierał tego rodzaju informacji).

Szkic przestrzeni miasta (charakterystyczny dla badań strukturalnych) nie jest tożsamy z prośbą o werbalne wymienienie najważniejszych elementów w mieście (co jest specyfiką podejścia preferencyjnego), ale z jednej strony zauważyć można sporą zbieżność pomiędzy danymi uzyskanymi .za pomocą obydwu technik badawczych. Z drugiej jednak strony dzięki mapom można zau-ważyćJa-kic elementy liniowe i powierzchniowe odgrywają znaczna role w wyobrażeniach przestrzeni miasta (te są bowiem znacznie rzadziej wymieniane w odpowiedzi na pytania preferencyjne), a także zobaczyć jaki jest ouólnv sposób su u-kturalizacii przestrzeni miasta dokonywany przezjego mieszkańców. Wydaje się więc, że technika map mentalnych jest znakomitym uzupełnieniem tradycyjnych technik k westntnarmsyowych, które z kolei pozwalają uzyskać opinie dotyczące także miejsc istotnych w mieście, które z racji skali lub położenia na szkicach mogą zostać pominięte.

4.ó. Identyfikacja z przestrzenią i społecznością badanych miast

Jedną z istotnych kwestii w humanistycznych-badaniach nad miastem jest identyfikacja z mm, jego przestrzenią i mieszkańcami miasta. O różnych wy-TTTiarach' tej identyfikacji^-pisał Wallfs.⁴⁰⁴ Z kolei Bartoszek, Cruszczyński i Szczepański zwracają uwagę na ładunek emocjonalny iaki_tkwi_w- więziach łączących inicszkańców.z m iastem—Więż-omoe jon a 1 na z jak i m kol w ic k ob ickt cm - z osobą przedmiotem, czy, jak w przypadku miasta, z wielorako złożoną przestrzenią - zawiera bowiem zawsze jakiś pierwiastek osobistego związku.'¹*⁰⁵ Jednym ze sposobów badania takiego związku może być prośba o dokończenie zdania „Moic miasto iest dla mnie...". Takie pytanie zostało zadane respondentom zarówno w kwestionariuszu ankiety, jak i w trakcie wywiadów swobodnych.

“‘Por. podrozdział Prreslrzeń i miasto w oglątliie Aleksandra II 'allisa w niniejszej pracy.

^rel Adam Bartoszek, L. A. Gruszczyński. Marek S. Szczepański, Miasto i mieszkanie.... dz. cyi„ s 37.