img071

Szkielet osiowy. Szkielet kończyn nieparzystych J.67

Co do pochodzenia szkieletu podstawowego płetw grzbietowej i odbytowej istnieją dwie hipotezy. Pierwsza (Gegenbaur, Cope) uważa, że pterygiofory powstały bezpośrednio z dystalnych partii wyrostków kolczystych luków kręgowych. Opiera się ona przede wszystkim na obrazach występujących u ryb dwu-dysznych, gdzie każdy wyrostek kolczysty przechodzi bezpośrednio w członowany pręt, pełniący rolę pterygioforu. Druga hipoteza (Teacher, Schnnalhausen, Whitehouse) mówi o niezależności rozwoju szkieletu podstawowego płetw, który — jeśli .się łączy z kręgosłupem — to wtórnie. W tym przypadku obrazy występujące u Dipnoi musiałoby się przyjąć jako wtórne.

Elementy podstawowe płetw nieparzystych należą do szkieletu wewnętrznego, elementy wspierające wolną płetwę' — do szkieletu skórnego (str. 82). Omawiamy je tu dla całości obrazu.

Wolne płetwy Tyb kostnopromienistych są rozpięte na promieniach kostnych pochodzenia skórnego, homologicznych tuskom. Są to lepidotrichia, elastyczne, członowane pręty, rozgałęziające się dichotomicznie. Każdy promień składa się z dwu spojonych z sobą rynienkowatych połówek, które u podstawy oddzielają się od siebie i obejmują z dwu stron ostatni człon pterygioforu. U ryb kostnoszkieletowych, prócz tych typowych promieni miękkich, występują promienie jednolite, sztywne, ostro zakończone. Wiele Teleostei posiada jeden lub kilka takich promieni z przodu płetwy grzbietowej i odbytowej — tę cechę wykorzystuje się przy oznaczaniu gatunków. U niektórych rzędów, jak np. okoniokształ-tne, które posiadają dwie płetwy grzbietowe, pierwsza rozpięta jest na takich kolcach, druga posiada promienie miękkie (rys. 3.10). Dzięki stawowemu połączeniu promieni wolnej płetwy z pterygioforami, płetwy mogą się składać. Cechy tej brak u Chondrichthyes.

Szkielet wolnej płetwy tych ostatnich tworzą cienkie, giętkie, gęsto ułożone, przezroczyste pręty, noszące niezbyt szczęśliwą nazwę keratotrichia, co sugeruje, iż są to twory rogowe. W rzeczywistości są one zbudowane z substancji białkowej, włóknistej, zwanej elastoidyną, nie mającej nic wspólnego z keratyną, a spokrewnionej z ełastyną włókien sprężystych tkanek łącznych. Są wytworem skóry właściwej- Obecnie określa się je często jako actinotrichia. Drobne actinoirichia, podobnie zbudowane, występują u larw Actinop-terygii, niezależnie od lepidotrichia, na samym brzegu ich płetw (rys. 3.60).

U Dipnoi występują nieco odmienne promienie, tzw. camptotrichia. Ich homołogia z pro-

mieniami płetwowymi innych ryb jest niejasna.

łus

Rys. 3.60. Szkielet wolnej płetwy grzbietowej (schemat). A — ryby chrzęstnoszkiełeto wej (żarłacza), B — ryby kostnoszkieletowej.

act — actinotrichia, lep — Upldotrichia, łpl łuski plakoidalne* łua — łuski, prp — promieaie podstawowe (ptcryjpofory). (Według Goodrścha)„