img220 (9)

74 2. PODSTAWY PS/.r/l I Nl( I WA

walki, dopóki nie zbiorą się w duże grupy przed wejściem do gniazda, z głowami nastawionymi w stronę latających tu i tam rabusiów. Poruszają się przy tym, rozpoczynając syczenie, unosząc i opuszczając skrzydła, jednocześnie wyrzucają gwałtownie zakończenie odwłoka do góry. Szerszeń usuwa się przy każdej reakcji obronnej; jeśli grupie pszczół uda się podejść do niego blisko, wówczas jest on chwytany i okłębiany przez wiele pszczół. Jedynie robotnice, które opuszczą grupę lub wzbiją się w powietrze padają ofiarą szerszenia. Import pszczół europejskich do Japonii (najczęściej włoszki) umożliwił porównanie zachowania obronnego obu gatunków wobec szerszenia olbrzymiego (Vespa mandarinia), który jest wyraźnie większy od naszego szerszenia (Vespa crabo). Szerszenie olbrzymie chwytają pojedyncze pszczoły, wyłapując najpierw strażniczki, które wylatują z gniazda natychmiast po zauważeniu rabusiów. Poprzez krótkie zwarcie olbrzymich żuwaczek, uśmiercane są pierwsze obrończynie i taszczone do gniazda tych wielkich owadów. Podczas tego pierwszego stadium ataku, które ze względu na swoiste mistrzostwo, można by nazwać polowaniem, stale zwiększa się liczba napastników, podczas gdy obrona ciągle słabnie (faza polowania). Jak w szale, spowodowanym widokiem krwi, szerszenie zaczynają szybko uśmiercać pszczoły bez przenoszenia ich do gniazda (faza rzezi). Przed ulem zbiera się góra martwych pszczół. Na koniec wkradają się do gniazda, aby zawładnąć również czerwiem. Zdobyte przez szerszenie gniazdo jest chronione przed osobnikami z innych rodzin, czy osami, dopóki nie zostanie wywleczone wszystko, co nadaje się do skonsumowania.

Japońscy pszczelarze mogą ochronić się przed takim atakiem wyłapując szerszenie przy pomocy siatek lub skomplikowanych poławiaczy. Siatka u wylotu ula zabezpiecza przed zniszczeniem rodziny. Nie zapobiega jednak wyłapywaniu pszczół lotnych.

U rodzimej A. cerana, wyżej opisana, nierówna walka z ogromnym szerszeniem przebiega zupełnie inaczej. Po zbliżeniu się szerszenia pszczoły własnymi ciałami zamykają otwór wylotowy. Następnie wartowniczki gromadzą się wokół wylotka, tworząc grupy. Również pszczoły na wylotku zachowują się bardzo spokojnie^żadna z nich nie wzlatuje w powietrze. Jest to decydujący punkt strategii obrony, gdyż po pewnym czasie, po bezskutecznym polowaniu na pojedyncze, latające pszczoły, szerszeń ląduje na desce wylotowej, zbliżając się do pszczół. Jednakże bez siły swoich skrzydeł, zaprzepaszcza znaczną część swej straszliwej przewagi. Skoro tylko zbliży się nieco do pszczół, kilkadziesiąt z nich rzuca się nagle na intruza i otacza go. Następnie pszczoły pozostają w postaci gęstej kulki, nie wykazując skłonności do żądlenia. Jednak w środku tego kłębka temperatura podnosi się do 45°C. Po paru minutach pszczoły rozchodzą się i ukazuje się martwy szerszeń. Ciało jego jest nieuszkodzone, został on uduszony, w tak zwanym szoku termicznym. W ten sposób, już w pierwszej fazie kończy się wyprawa rabunkowa tego wielkiego owada.

Mimo, że Vespa mandarinia atakuje także inne owadzie rodziny, przede wszystkim gniazda dużych os, to żaden gatunek nie rozwinął, podobnie inteligentnej i skutecznej taktyki uwalniania się od intruza, jak ta niewielka i zazwyczaj łagodna A.cerana. Nie jest już ona tak skuteczna wobec rabunków wywoływanych przez jej wytrzymałą i krzepką siostrę A.mellifera, z którą zaledwie od niespełna stu lat dzieli swe terytorium. Szczególnie jest bezradna podczas rabunków dokonywanych przy ciepłej pogodzie. Rabusie A.mellifera bez większych przeszkód wchodzą do środka gniazda, a nawet można zaobserwować na desce wylotowej strażniczkę karmiącą napastującego rabusia. Ze względu jednak na to, iż pszczoły A.cerana latają przy niskich temperaturach, w godzinach porannych sytuacja z rabowaniem rodzin może się odwrócić. Z tego też względu trudno jest utrzymywać obok siebie na dłuższą metę, oba gatunki.

Inni niebezpieczni wrogowie A.cerana to mrówki. Także i w tym wypadku ta sprytna pszczoła rozwinęła szczególną taktykę obronną. W promieniu 5-10 cm od otworu wylotowego drewno jest przy pomocy żuwaczek wygładzone i wypolerowane, co pozwala mrówkom z trudem tylko utrzymać się na tej powierzchni. Czyhające mrówki zdmuchiwane są łatwo przez krążące wokół pszczoły, a przynajmniej tak irytowane, iż zbieraczki wylatujące z ula i przylatujące nie mogą zostać wyłapane (co niektórym silniejszym i większym gatunkom mrówek czasami się udaje). Znamienne jest, iż te „ochronne szwadrony” strażniczek pojawiają się w czasie lotów trutni w kilkakrotnie większej liczbie, niż zwykle. Jeszcze jeden dowód na to, że zapewnienie bezpieczeństwa rozmnażania jest najważniejszą czynnością. Mrówki, które zbytnio zbliżą się do wylotu są zaraz przez strażniczki zagryzane i uśmiercane.

Żądło u A.cerana odgrywa znacznie mniejszą rolę jako broń, niż u naszych pszczół; podobnie jak pszczoły bezżądłe, ufają one bardziej swoim żuwaczkom. Po pierwsze mają one rzadziej ochotę na użycie żądła — także ilość produkowanego jadu jest mniejsza — po drugie użądlenie jest mniej bolesne, gdyż wpuszczana w ofiarę jest jedynie połowa tej ilości jadu, co u naszych pszczół. Obrona nie jest tutaj samobójcza, gdyż może ona wyciągnąć żądło ze skóry. Jest to możliwe dzięki słabiej rozwiniętym zadziorkom, silniej rozwiniętym mięśniom zatrzymującym aparat żądłowy oraz mchowi ciągnącemu przy wyciąganiu żądła z ciała ofiary.

Dzienna intensywność czerwienia w różnych regionach Indii wynosi 300-800 jaj na dobę. Jest to zdecydowanie mniej niż u europejskich ras. Jedynie w Berglandzie (Kaszmir) stwierdzono wyższą intensywność, do 2.000 jaj dziennie. Przy złych warunkach pożytkowych czerw w plastrach jest zjadany i powstaje typowy obraz czerwiu rozstrzelonego (Woyke 1976).

#

Liczba rurek jajnikowych w jednym jajniku nie przekracza połowy występującej u naszych matek (około 75). Tym można tłumaczyć niewielką intensywność