img010 (27)

202 Magia i ndigia

w procesie dialektycznym nadużyciem myślistwa: polowaniem na ludzi, zamiast na zwierzęta nadające się do spożycia przez ludzi).

Niektóre mity centralnych i wschodnich Pueblo postępują w inny sposób. Zaczynają od ustanowienia zasadniczej tożsamości między myślistwem a rolnictwem. Utożsamienie to ukazuje się np. w micie o pochodzeniu kukurydzy, która jest otrzymana przez Ojca Zwierząt siejącego jako ziarna racice jelenia. Próbuje się wtedy wywieść jednocześnie życie i śmierć, wychodząc od członu globalnego. Zamiast prostych członów krańcowych i rozdwojonych członów pośrednich (jak u Pueblo zachodnich) mamy tu człony krańcowe, które ulegają rozdwojeniu (tak np. dwie siostry u wschodnich Pueblo), podczas gdy prosty człon pośredniczący występuje na pierwszy plan (Poshaiyanne plemienia Zia), ale wyposażony jest w wieloznaczne atrybuty. Dzięki temu schematowi można nawet wydedukować atrybut, który będzie posiadał ten „mesjasz” w różnych wersjach, zależnie od momentu, w jakim pojawia się on w toku mitu: dobroczynny, gdy ukazuje się na początku (Zuni, Cushing); dwuznaczny pośrodku (Pueblo centralni); złoczynny na końcu (Zia); nie dotyczy to podanej przez Bunzel wersji mitu Zuni, gdzie sekwencja jest odwrócona, o czyni była już mowa.

Stosując systematycznie tę metodę analizy strukturalnej, dochodzi się do uporządkowania wszystkich znanych wariantów danego mitu w jedną serię, stanowiącą swego rodzaju grupę permutacji; warianty umieszczone na przeciwległych biegunach tej serii mają względem siebie strukturę symetryczną, lecz odwróconą. Wprowadza się tedy zarys porządku do czegoś, co pierwotnie było tylko chaosem, i zyskuje się tę dodatkową korzyść, iż wydobywa się na jaw pewne operacje logiczne tkwiące u podstaw myślenia mitycznego¹. Już teraz można wyróżnić trzy typy takich operacji.

Postać mitologii amerykańskich znana na ogół jako trickster stanowiła od dawna zagadkę. Jak wytłumaczyć, że w całej Ameryce Północnej rola ta przypada kojotowi albo krukowi? Racja tego wyboru odsłania się, gdy dostrzegamy, że myśl mityczna wychodzi od uświadomienia sobie pewnych opozycji i zmierza ku ich stopniowemu zapośredniczeniu. Załóżmy zatem, iż dwa terminy takie, że od jednego z nich niepodobna, jak się zdaje, przejść do drugiego, będą przede wszystkim zastąpione przez dwa terminy równoważne, między którymi można umieścić człon pośredni. Z kolei jeden z członów biegunowych i człon pośredni są zastąpione przez nową triadę itd. Otrzymujemy wtedy strukturę zapośredniczenia następującego typu:

Para wyjściowa Życie

Śmierć

Struktura mitów Pierwsza triada Rolnictwo

Myślistwo

Wojna

Druga triada

\ rawożerne Odżywiające się padliną

Drapieżniki

Struktura ta zastępuje utajone rozumowanie: odżywiające się padliną są jak drapieżniki (jedzą pokann zwierzęcy), ale zarazem jak wytwórcy pokarmu roślinnego (nie zabijają tego, co jedzą). Pueblo, dla których rolnictwo jest bardziej „znaczące” od myślistwa, formułują to samo przeciwstawienie nieco inaczej: kruki mają się tak do ogrodów, jak drapieżniki do trawożernych. Ale była również możliwość uznania trawożernych za pośredniczące: są one bowiem zbieraczami (jaroszami) i dostarczają pokarmu zwierzęcego, nic będąc wszakże myśliwymi. Otrzymujemy tedy mediację pierwszego, drugiego, trzeciego stopnia itd., przy czym każdy człon daje początek następnemu przez opozycję i korelację.

Ten ciąg operacji odsłania się wyraźnie w mitologii Równin, która może być uporządkowana w serię:

Media^f r (pozbawiony sukcesu) między Niebem a Ziemią: (małżonka „Star-husband")

Niejednorodna para mediatorów;

(babka/wnuk)

\l Półjednorodna para mediatorów:

(Jodge-boy"! jhrown-away")

Natomiast u Pueblo (Zuni) odpowiadająca temu seria ma charakter następujący:

Mediator (uwieńczony powodzeniem) między Niebem a Ziemią:. (Poshaiyanki)

Półjednorodna para mediatorów:

Y

(Uyuyewi i Matsailema)

Jednorodna para mediatorów:

(dwaj Ahaiyuta)

Korelacje tego samego typu mogą wystąpić również na osi poziomej (jest to prawdą nawet na płaszczyźnie językowej, przykładem mogą być liczne

1

Inne zastosowanie tej metody można znaleźć w naszym studium Foiir Winnebago Myihs, w: Culture and History. Essays in Honor of Paul Radia, New York 1960.