img011 (14)

DOPEŁNIENIE

dopełnienia bliższego najczęściej występują rzeczowniki w bierni Im .11 o też podstawowym problemem składni normatywnej jest precy/yim »*. czenie zakresu stosowania obu tych przypadków. Dla dopełnim/.n mtinn ne są:

1.    Połączenia z czasownikami rządzącymi stale tym właśnie przy | im III n 1

dokonać, słuchać, szukać, używać, wśród których można wyodrębnić im....... 1

grupy znaczeniowe:

a)    czasowniki o znaczeniu „ujemnym”, dające się zastąpić przez ............

przeczeniem, np. brakować napojów 'nie wystarczać’, odmawiać ich/....... m

udzielić’, zabraniać palenia 'nie pozwalać’, zaniechać zemsty 'nie ilitm. 1 1 zapomnieć dowodu osobistego 'nie wziąć’, zaprzestać wypytywania są/nuda, m kontynuować’, zniechęcić do wysiłku 'sprawić, że ktoś już nie mu < Im • 1

b)    czasowniki nazywające działanie wieloetapowe, stopniowe, np /emu

słusznej sprawy, dochodzić sprawiedliwości, doczekać się godziwe,1 en........

dostarczać części zamiennych, dotrwać do końca spektaklu, pilnować pawi 11    ..

mienia;

c)    czasowniki o znaczeniu życzenia, żądania, np. chcieć spokoju, ............ m

respektowania prawa, oczekiwać korzystnych zmian, pragnąć poprawy 11 Wice c 11 ■ magać bezwzględnego posłuszeństwa, żądać eksmisji lokatora, życzyć solili......

2.    Połączenia z czasownikami zaprzeczonymi, także takimi, które w Im mi

twierdzącej mają rząd biernikowy, np. nie oglądać telewizji (<- oglądnę .......

nie dostrzegać różnicy (<- dostrzegać różnicę), nie lekceważyć problemów 1 i k

ceważyć problemy), nie płacić podatków (*- płacić podatki), nie niszczyć mm........

brzegowych (<- niszczyć umocnienia brzegowe).

3.    Połączenia z rzeczownikami odczasownikowymi, utworzonymi ml pml 1 .

rządzących biernikiem, np. pielęgnowanie latorośli (<- pielęgnować ha......

rozluźnienie obyczajów («- rozluźnić obyczaje), spalenie zabytku (• «pu*t zabytek), wywrócenie przyczepy (<- wywrócić przyczepę), zamknięci' lak,, (<-zamknąć lokal), żłobienie rowków («- żłobić rowki).

4.    Połączenia z konstrukcjami mającymi znaczenie cząstkowe, np. prt r«pm 1, trosk, skosztować wina, spróbować ciasta, ukroić chleba, zamówić wędlin «e • makaronu.

Syntetyczne konstrukcje dopełniaczowe mogą występować wymlennli strukturami przyimkowymi (analitycznymi), np. okazja zobaczenia wystawi || I-i zobaczenia wystawy, podstawa badań \ \do badań.

Niektóre czasowniki wymagają dopełnienia w dopełniaczu lub w liimuit przy czym wybór ma uwarunkowanie znaczeniowe, jak w parach: dolne 1.. . uzgodnić warunki transakcji’, ale: dobić ranione zwierzę; dopiąć celu, nie i/epi 1 kurtkę; dostać grypy nabawić się’, ale: dostać 'otrzymać’ cenny prezent, datków ¹ znaczeniu fizycznym) klamki, ale: dotknąć 'obrazić’ koleżankę nieś!im.,,,.

podejrzeniami; dotrzymać słowa, obietnicy, ale: dotrzymać konfiturę ila .........

sezonu; nabyć ogłady, dobrych manier, ale: nabyć posiadłość nad de mu"

Rajgrodzkim; przestrzegać 'honorować, respektować’ zasad postępów.....

przepisów drogowych, ale: przestrzegać koleżanki przed złodziejami. I‘in mi¹......

CELOWNIK, DEKLINACJA, DOPEŁNIENIE, MIEJSCOWNIK, NARZĘDNIK, .'P'" ZWIĄZKI SKŁADNIOWE. (H.J.)

DOPEŁNIENIE jest częścią zdania stanowiącą uzupełnienie trmni ■ sownika, przymiotnika i (sporadycznie) przysłówka (nieprzyjemnie mi). M"'* rzeczownikiem lub zaimkiem w przypadku zależnym, a także czaiowull-n

bezokoliczniku; o wyborze konkretnej postaci gramatycznej przesądza ' i/dorazowo wyraz nadrzędny (określany, rządzący).

DOPEŁNIENIA OKREŚLAJĄCE CZASOWNIKI

Dopełnienie bliższe (bezprzyimkowe), towarzyszące czasownikom przechodnim i pisać pamiętnik, oglądać wystawę, rządzić przedsiębiorstwem, słuchać fugi Ihu-lia) występuje w formie biernika, dopełniacza lub narzędnika.

1.    Duża liczba czasowników polskich wymaga dopełnienia biernikowego, np. obejrzyjcie wschód słońca', Spisuję wrażenia z podróży, Podziwiamy liryki Asnyka', {'ty widzisz ten wodospad?; Wygrał konkurs skrzypcowy, Hodujecie fuksję czy ’Manećznik?; Przeczytaj wspomnienia łagierników. Przedmiot (obiekt) wskazany .• dopełnieniu biernikowym jest ujęty jako całość.

2.    Drugi co do liczebności typ dopełnienia bliższego ma formę dopełniacza.

¹ /.ywamy go przy następujących rodzajach czasowników:

a)    zaprzeczonych, jeśli w formie twierdzącej rządzą biernikiem, np. Nie napisałam tego artykułu (ale: Napisałam ten artykuł)', Nie polubiłam tej dziew-yny, Nie wybrałam najlepszej metody, Nie wykazali dobrej woli', Nie znaleźliście niczego interesującego;

b)    odnoszących się do części (lub - określonej ilości) przedmiotu, np. dołożyć iIrew, dostarczać rozrywek, dosypać soli, kupić cukierków, narwać bzu, nazbierać maślaków, naznosić bibelotów, przysparzać trosk, wlać herbaty.

Niektóre z wymienionych wyżej czasowników łączą się także z dopełnieniami lumiikowymi, jeśli nie wchodzą w grę użycia partytywne (kupić samochód, wlać kawę do termosu);

c)    będących odpowiednikami znaczeniowymi czasowników zaprzeczonych, np. brakować żywności (= nie wystarczać), odmówić poparcia, uniknąć kary, zabraniać l/ier hazardowych, zaniechać starań, zapomnieć portfela, zaprzestać poszukiwań;

Rząd dopełniaczowy mogą mieć także pojedyncze czasowniki nietworzące idnej zwartej grupy znaczeniowej, np. bronić (honoru), oczekiwać (zmiany), pilnować (obiektu wojskowego), słuchać (głosu sumienia), szukać (wartościowych wzorów), używać (celnych argumentów), wymagać (całkowitej subordynacji).

Nie wszystkie dopełnienia biernikowe i dopełniaczowe można zaliczyć do bliższych. Kryterium pozwalającym rozpoznać dopełnienie bliższe jest jego zdolność do przejęcia funkcji regularnego, mianownikowego podmiotu po przekształceniu orzeczenia czynnego na stronę bierną.

3.    Dopełnienie bliższe narzędnikowe występuje najczęściej po czasownikach uznaczających rządzenie, np. dowodzić dywizją, dyrygować zespołem kameralnym, kierować pracami badawczymi, rządzić stocznią, sterować ludźmi, władać terytoriami zamorskimi.

Dopełnienie dalsze towarzyszące czasownikom nieprzechodnim może przybierać postać dowolnego przypadka zależnego (z przyimkiem lub bez przyimka):

a)    dopełniaczowe, np. życzyć powodzenia, pragnąć zmian, chcieć poprawy, podburzać do rozruchów;

b)    celownikowe, np. wybaczyć winowajcom, protestować przeciw bezprawiu, pi-zyglądać się zawodnikom, występować przeciwko tyranowi, zmierzać ku i lobremu;

c)    biernikowe, np. patrzeć na chmury, czekać na decyzję, podjeżdżać pod panek;

d)    narzędnikowe, np. dominować nad otoczeniem, legitymować się szlachectwem, szczycić się wspaniałymi osiągnięciami, zgadzać się z recenzentem;