Kontrola budżetowa

Kontrola budżetowa obejmuje przede wszystkim sprawozdanie zgodności realizacji dochodów i wydatków przez podmioty sektora publicznego z ustawą budżetową i planami finansowymi

1) czy w realizacji wydatków kierowano się takim przesłankami jak racjonalność, celowość, oszczędność;

2) czy w procesie gospodarowania środkami budżetowymi przestrzegane były normy obowiązujące w tym zakresie prawa

kontrola i nadzór sektora publicznego

Najwyższa Izba Kontroli Regionalne Izby Obrachunkowe (Ustawa z dnia 23 grudnia 1994r o NIK) (art. 86 ustawy o samorządzie terytorialnym,

art.1 ust.2 ustawy z dnia 7 października 1992r

o regionalnych izbach obrachunkowych,

zwanej Ustawą o RIO)

Oprócz wyżej wymienionych organów funkcje kontrolne sprawują również:

- służby skarbowe podległe Ministrowi Finansów, zajmujące się głównie kontrolą wypełniania obowiązków podatkowych, lecz mające formalnie uprawnienia do prowadzenia kontroli wykorzystania środków publicznych

- wyodrębnione służby kontrolne resortów i wojewodów

Proces kontroli składa się z 4 elementów:

1. ustalenia stanu prawnego

2. ustalenia stanu rzeczywistego

3. porównania realizacji z obowiązującym prawem

4. wyjaśnienie przyczyn zgodności lub niezgodności między stanem rzeczywistym i prawnym

Przedstawione podejście ma charakter ściśle formalny i akcentuje stronę prawną procesu kontroli. Oprócz tego kontrola sejmowa ma za zadanie weryfikację racjonalności gospodarki środkami publicznymi.

• Rada Ministrów ma obowiązek przedłożenia Sejmowi sprawozdania z wykonania budżetu państwa wraz z informacją o stanie zadłużenia państwa w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego.

• Sejm ma obowiązek rozpatrzyć sprawozdanie z wykonania budżetu państwa w ciągu 90 dni od daty złożenia sprawozdania, po zapoznaniu się z opinią NIK oraz podjąć uchwałę o udzieleniu lub odmowie absolutorium Radzie Ministrów,

• Minister Finansów przedstawia komisji sejmowej właściwej do sprawy budżetu (Komisji Finansów Publicznych) oraz NIK informację o przebiegu wykonania budżetu państwa za pierwsze półrocze w terminie do 10 września tego roku.

Szczególne zadania kontroli budżetu ma Ministerstwo Finansów. Należą do nich np.:

- sprawowanie ogólnej kontroli nad realizacją dochodów i wydatków budżetu,

- utrzymywanie równowagi budżetowej (przy czym pomagają mu izby i urzędy

skarbowe),

- zaciąganie kredytów bankowych,

- emitowanie obligacji i bonów skarbowych,

- przenoszenie planowych wydatków między rozdziałami i paragrafami

(przy czym przenoszenie środków nie może przekraczać 5% wydatków i nie może

dotyczyć zwiększenia wydatków na pensje),

- dysponowanie rezerwą budżetową,

- opiniowanie aktów prawnych dotyczących dochodów budżetowych,

- określenie zasad i terminów sporządzania sprawozdań,

- określania zasad rachunkowości.

Zadania kontrolne parlamentu są wykonywane w następujących formach:

1. in gremio na posiedzeniu Zgromadzenia Narodowego, tj. łącznie dla Sejmu i Senatu,

2. na oddzielnych posiedzeniach Sejmu i Senatu

3. przez posłów i senatorów

W Konstytucji traktuje się jednakowo Sejm i Senat, w rzeczywistości ciężar kontroli parlamentarnej spoczywa bardziej na Sejmie niż Senacie. Wynika to m.in. z tego, że prace Sejmu np. nad budżetem są daleko posunięte w swojej wnikliwości i szczegółowości, a w związku z tym Senat otrzymuje „produkt” już skorygowany w stosunku do propozycji rządowych i wypowiada się na ten temat na etapie ustawy budżetowej.

W tych trzech obszarach z punktu widzenia odpowiedzialności za racjonalne, zgodne z interesem społecznym gromadzenie i wydatkowanie środków publicznych, najważniejszą rolę odgrywa kontrola budżetu państwa zarówno na etapie jego zatwierdzania (uchwalania), jak i wykonywania. Wynika to z faktu, że budżet odgrywa zasadniczą rolę w wypełnianiu funkcji państwa i jest odzwierciedleniem prowadzonej przez rząd polityki finansowej, a w konsekwencji gospodarczej i społecznej.

Należy zwrócić uwagę, że kontrolna rola parlamentu, w tym głównie Sejmu, odnosi się zarówno do uchwalania ustawy budżetowej na etapie prac nad budżetem w Sejmie, na etapie jego wykonywania (realizacji), jak i sprawdzenia jego wykonania.

Rola parlamentu w uchwalaniu budżetu jest niezmiernie ważna. Istotna jest bowiem tak precyzja ustalania dochodów, jak i wydatków. W praktyce obserwuje się jednak dosyć często nieoszacowanie dochodów, co wielokrotnie pociąga za sobą konieczność uzupełnienia środków w trakcie roku budżetowego, czego dokonuje Minister Finansów. Wymyka się to spod kontroli parlamentu na etapie planowania i przechodzi na etap wykonania oraz stwarza konieczność przesuwania środków budżetowych.

Natomiast kontrola wykonania budżetu pozwala na ocenę precyzji planowania. Na tym etapie szczególnie ważne jest jak z realizacji poszczególnych zadań wywiązali się dysponenci budżetowi wszystkich szczebli.

Duże znaczenie ma również jawność publicznej działalności finansowej - społeczeństwo powinno być dokładnie poinformowane o źródłach dochodów budżetowych oraz o ponoszonych wydatkach. W państwie demokratycznym obywatele mają prawo kontrolować i krytykować działalność rządu.

3

---