PROMIENIOWANIE NADFIOLETOWE UV (ultrafioletowe)

Jest to niewidzialna część widma elektromagnetycznego, o długości fali od 100 do 400nm. Skrót UV pochodzi od angielskiego słowa „ultra - violet”. Charakterystyczną cechą promieni ultrafioletowych są ich właściwości biologiczne, fotochemiczne i bakteriobójcze, zależne od długości fali promieni UV. Widmo UV dzieli się na 3 podzakresy:

• obszar A - dł. fali od 400 do 315 nm.

• obszar B - dł. fali od 315 do 280 nm.

• obszar C - dł. fali od 280 do 200 nm.

Im krótsza fala tym intensywniejsze działanie.

Do promieni UV zalicza się tzw. promieniowanie Schumanna o długości fali 200 - 100 nm. Nie ma ono większego znaczenia w biologii i medycynie. Jest pochłaniane przez powietrze i parę wodną, może rozchodzić się tylko w próżni.

Różne substancje wykazują różną przepuszczalność dla promieni UV.

Skóra ludzka pochłania promieniowanie UV do głębokości 2mm. Głębokość, na która wnika promieniowanie zależna jest od długości fali. Długość 200 nm. zostaje pochłonięta w powierzchownych warstwach naskórka, a długość 400 nm. osiąga głębokość prawie 2mm. Część promieniowania padającego na skórę zostaje odbita, w zależności od kata padania, stanu skóry oraz długości fali.

UVA - przenika do warstwy podstawnej naskórka, pobudza proces pigmentacji w skórze na skutek fotoutleniania melaniny w komórkach. Promienie UVA nie wywołują procesu zapalnego, tzn. nie parzą skóry; wykorzystuje się je głównie w łóżkach opalających.

UVB - powoduje występowanie dużego odczynu, a przedawkowanie wywołuje oparzenia skóry. Długie i częste naświetlania są podłożem stanów przedrukowych skóry, jednocześnie zaś promieniowanie to ma bardzo pożądany wpływ na organizm, ze względu na zdolność aktywizowania w ustroju Wit. D3.

UVC - działa bakteriobójczo, jest wykorzystywane do wyjaławiania pomieszczeń i wody.

Granice tych obszarów wynikają z różnego oddziaływania biologicznego, np. długość 315 nm. wykazuje znikome oddziaływanie biologiczne, zaś 280 nm. posiada minimalna zdolność wywoływania rumienia.

Rumień fotochemiczny - jest to odczyn skóry na działanie promieni UV, polegający na rozszerzeniu naczyń krwionośnych, z czym wiąże się zaczerwienienie skóry.

Powstawanie rumienia fotochemicznego:

I FAZA - pod wpływem UV ulega denaturacji białko zawarte w rogowej warstwie

naskórka.

II FAZA - z uszkodzonych komórek wydzielane są substancje (ciała histaminowe)

rozszerzające naczynia krwionośne.

Na skutek powyższego zwiększa się przepuszczalność naczyń krwionośnych dla

osocza, co powoduje obrzęk skóry, a nawet powstawanie pęcherzy wypełnionych

płynem surowiczym.

Cechy charakterystyczne rumienia fotochemicznego:

• okres utajenia - czas od momentu ekspozycji do wystąpienia pierwszych objawów; od 1 do 6 godzin.

• okres narastania - od 6 do 24 godzin od ekspozycji, obserwuje się zależne dawki UV lekkie zaróżowienie, aż do barwy karminowo - czerwonej.

• okres ustępowania - zależy od dawki UV, od kilku godzin do kilku dni.

Intensywność rumienia fotochemicznego zależy od:

• długości fali UV

• intensywności promieniowania

• czasu promieniowania

• odległości skóry od źródła promieniowania

• wrażliwości skóry (zależy od okolicy ciała)

• wrażliwości osobniczej (zależy od karnacji skóry i wieku)

Uprzednie naświetlanie promieniami IR nasila Odczyn na skutek promieniowania UV.

Wpływ promieni UV na organizm / działanie biologiczne:

Po ustąpieniu odczynu rumieniowego skóra zmienia barwę, przyjmując odczyn brązowy, który zależy od ilości nagromadzonego barwnika skóry - melaniny. Wytwarzanie pigmentu jest oznaką dostosowania się ustroju do bodźców świetlnych. Wytwarzanie pigmentacji zależy od ilości zawartego w skórze pigmentu, (im więcej, tym bardziej odporna na zakażenia), karnacji skóry, grubości naskórka i stopnia jej unaczynienia. Promieniowanie UV wywiera działanie bodźcowe na zakończenia nerwowe w skórze, dzięki czemu staje się ona lepiej unaczyniona i odżywiona, nabiera elastyczności i sprężystości. Skóra uzyskuje zwiększoną odporność na zakażenia, gdyż odczyn rumieniowy powoduje rozszerzenie i zwiększenie przepuszczalności naczyń, zwiększając jednocześnie dopływ do skóry białych krwinek, które są odpowiedzialne za procesy odpornościowe.

Działanie bakteriobójcze UV jest uwarunkowane pochłanianiem przez bakterie dostatecznej ilości energii. W wyniku reakcji fotochemicznych dochodzi do zmian w strukturze białek bakterii i zahamowania ich procesów życiowych. Bakteriobójcze właściwości promieni UVC wykorzystywane są do wyjaławiania pomieszczeń i wody.

Ogólne naświetlanie promieniami UV zwiększa podstawową przemianę materii, gdyż działa pobudzająco na gruczoły wewnątrzwydzielnicze: przysadkę, nadnercza, tarczycę, jądra i jajniki. Następuje wzmożenie przemiany białek i cholesterolu; zmniejsza się stężenie cukru i kwasu mlekowego w surowicy krwi.

Pod wpływem promieniowania UV powstaje witamina D3, której prowitaminą jest sterol zawarty w wydzielinie gruczołów łojowych. Witamina ta jest niezbędna dla gospodarki mineralnej ustroju. Niedobór jej wywołuje u ludzi starszych osteoporozę, a u dzieci krzywicę.

U osób naświetlanych promieniami UV obserwuje się zmniejszenie podniecenia nerwowego, natomiast po przedawkowaniu występują objawy podniecenia, bezsenności i podrażnienie układu nerwowego.

Naświetlania ogólne UV powodują obniżenie ciśnienia krwi.

Po serii naświetlań promieniami UV stwierdza się zwiększenie erytrocytów, leukocytów i okresowo płytek krwi. Podwyższeniu ulega poziom hemoglobiny, skraca się czas krzepnięcia krwi, wzrasta liczba ciał histaminowych, a tym samym zwiększa się przepuszczalność ścian naczyń włosowatych.

Promieniowanie UV jest tylko wtedy korzystne, gdy jest stosowane racjonalnie i z umiarem. Nierozważne korzystanie może doprowadzić do wielu niepożądanych i niekorzystnych zmian w skórze i w całym organizmie:

• zmiany rumieniowo - zapalne - odpowiadają oparzeniom I stopnia, skóra jest silnie zaróżowiona, obrzęknięta i nadmiernie ciepła; chory odczuwa silne pieczenie, napięcie skóry, a nawet ból; jako zejście odczynu pojawia się płatowate złuszczanie; przy znacznym nasileniu zmian może dojść do zmian oparzeniowym II stopnia.

• odczyny przewlekłe - powstają na skutek długotrwałego działania na skórę promieni UV; powstają zmiany zwyrodnieniowe, które w znacznym stopniu przypominają zmiany starcze: zwyrodnienie tkanki łącznej, uszkodzenie włókien elastycznych, naskórek ulega ścieczeniu i zwiotczeniu, występuje nadmierne rogowacenie, skóra staje się wiotka, szorstka, nieznacznie się łuszczy; towarzyszą temu przebarwienia i rozszerzone naczynia krwionośne, bruzdy, fałdy i zmarszczki.

• Odczyny chorobowe (patologiczne) - na słońce i promienie UV są określane mianem nadwrażliwości; nadwrażliwość na światło może wystąpić u osób, u których mechanizmy obronne działają właściwie, ale osoby te zostały poddane działaniu czynników zwiększających wrażliwość skóry na promieniowanie lub występuje u nich nieprawidłowy mechanizm obronny (bielactwo).

Wskazania do naświetlań promieniami UV:

- łojotok twarzy i skóry owłosionej głowy

- łysienie plackowate

- łysienie na tle łojotokowym

- odmrożenia

- niektóre odmiany łuszczycy

- czyraki

- łojotokowe zapalenie skóry

- stany rekonwalescencji

- trudno gojące się rany

- wyprysk kontaktowy

Przeciwwskazania do naświetlań UV:

- fotodermatozy

- ostre stany zapalne skóry

- liszaj rumieniowaty

- przebarwienia pigmentacjne

- nowotwory złośliwe

- gruźlica

- trądzik różowaty

- grzybice, drożdżyce

- antybiotykoterapia

- miażdżyca naczyń

- nadczynność tarczycy

- silne nerwice

- niskie ciśnienie krwi

- zapalenie nerek

- stany podwyższonej temperatury

- cukrzyca

Urządzenia emitujące promienie UV:

Lampa kwarcowa - jest najbardziej rozpowszechnionym źródłem promieniowania UV, w zależności od modelu wyposażone w różnego rodzaju palniki, najczęściej argonowo - rtęciowe i głowice. Palniki bywają różnego kształtu (łukowatego, prostego), są zbudowane ze szkła kwarcowego odpornego na wysoką temperaturę i przepuszczającego promienie UV. Różnorodna konstrukcja palników ma na celu uzyskanie pożądanego widma promieniowania. Lampa kwarcowa emituje:

- 57% promieni ultrafioletowych

- 43% promieni świetlnych widzialnych.

Należy pamiętać, że emisja promieniowania ulega zmianie wskutek zużywania się palników i zmian natężenia prądu w sieci.

Łóżka opalające - w ściankach łóżka opalającego lub kabiny do naświetlań całego ciała znajduje się od kilkunastu do kilkudziesięciu niskociśnieniowych lamp - świetlówek, które charakteryzują się stosunkowo niska temperaturą promienników. Świetlówki te pokryte są luminoforową warstwą ograniczającą promieniowanie do pożądanej długości fal w zakresie UVA i z niewielka ilością UVB (ok. 3%). Ich działanie jest barwnikotwórcze z maksymalnym ograniczeniem szkodliwego działania rumieniowego. Mechanizm powstawania opalenizny w solarium jest podobny do opalania na słońcu (reakcja fotochemiczna), a istotą jego jest wytwarzanie w komórkach warstwy podstawnej naskórka.Na skutek maksymalnego wyeliminowania promieniowania UVB, solarium nie wywołuje niebezpiecznego rumienia, jest dużo bezpieczniejsze od słońca, co nie oznacza, że mogą z niego wszyscy korzystać.

Należy pamiętać, że opalanie może pogłębić skłonność do powstawania przebarwień pigmentacyjnych i bielactwa. Osoby uczulone na UV często reagują alergicznie nawet na skutek działania łagodnych promieni UVA. Naświetlania w solarium należy wykonywać z dużym umiarem, kierując się typem skóry, wiekiem klienta oraz brakiem zmian, które stanowiłyby bezwzględne przeciwwskazania (znamiona barwnikowe). Długotrwałe i często powtarzane naświetlania prowadzą na ogół do znacznego wysuszenia skóry, nasilenia się zmarszczek i różnych stanów zapalnych.

W lecznictwie stosuje się specjalne kabiny z lampami fluorescencyjnymi, które emitują tylko promienie UVA do leczenia metodą PUVA, lub pasmo UVA/UVB do leczenia metodą SUP. Pacjent jest naświetlany jednocześnie ze wszystkich stron, a duża intensywność promieniowania pozwala na to, aby czas ekspozycji był bardzo krótki. Intensywność promieniowania lamp jest sprawdzana co drugi dzień.

Przeciwwskazania do korzystania z łóżek opalających:

- fotodermatozy

- nowotwory złośliwe

- nadciśnienie tętnicze

- niewydolność krążenia

- gruźlica

-nadczynność tarczycy

- leki światłouczulające, antybiotyki i hormony

-klaustrofobia.

Wrażliwość na promieniowanie UV:

Różne okolice ciała wykazują różną wrażliwość na promieniowanie UV. W kolejności od największej do najmniejszej:

• od przodu: 1. brzuch, przednio - boczna powierzchnia tułowia

2. klatka piersiowa, twarz i szyja

3. ramie i przedramię

4. udo i podudzie

5. ręka i stopa

• od tyłu 1. okolica lędźwiowa po tylno - bocznej stronie tułowia

2. plecy i kark

3. pośladki, uda, podudzia

4. ramię i przedramię

5. stopy, dłonie, owłosiona cześć głowy

Sposobem ustalenia dawki promieniowania UV jest metoda polegająca na wzrokowej ocenie odczynu rumieniowego skóry, wywołanego przez określoną dawkę promieniowania - jest to tzw. test biologiczny. Podstawę dawkowania UV stanowi dawka progowa zwana biodozą lub MED. Do wykonywania testu biologicznego wykorzystuje się rumieniomierz, który umożliwia naświetlanie z określonej odległości sąsiadujących ze sobą powierzchni skóry.

1

---