W 6.
Periodyzacja rozwoju psychicznego. Okresy życia:
Okres prenatalny, wczesne, średnie, późne dzieciństwo
(por. Przetacznik - Gierowska M., Tyszkowa M., 1996, t. 1, s. 222-238; Harwas - Napierała B., Trempała J., 2000, t. 2; Turner J. S., Helms D. B., 1999, s. 121-590; Bryant P.E., Colman A. M., 1997: Włodarski, Matczak 1998, s.140-165)
PERIODYZACJA -podział całego życia na okresy.
Nazwy okresów - niemowlęctwo, dzieciństwo, młodość, wiek dojrzały, starość - z języka potocznego.
Kontrowersje wokół stadialności rozwoju - jedni uważają, że rozwój to przyrost, wzrost; inni uważali realność stadiów.
Do zwolenników stadialności rozwoju należeli polscy psychologowie. Twierdzili oni, że mimo zmienności, indywidualności i różnorodności rozwoju można wykryć ogólne tendencje i prawidłowości, co upoważnia do wyodrębnienia kolejnych odcinków chronologicznych i podziału ludzkiego życia na stadia (Żebrowska M, Przetacznikowa M.).
Argumenty krytyków - że ta koncepcja zawiera argumenty sprzeczne z doświadczeniem, np. progresywność zmian rozwojowych, czemu przeczą zjawiska w starości; jednokierunkową strukturę sekwencyjną, gdy pojawiają się zjawiska regresji; zasada braku ciągłości - implikowana przez pojawienie się nowych jakości strukturalnych; konsolidowanie się właściwości wieku - co sugerowałoby zastój w rozwoju i przeczy zasadzie dynamizmu zmian rozwojowych. Zwolennicy stadialności rozwoju nie widzą tu jednak naruszenia zasad.
PROBLEM CIĄGŁOŚCI /NIE CIĄGŁOŚCI ROZWOJU PSYCHICZNEGO
Dawne koncepcje stadialne mówiły o skokowych, gwałtownych zmianach jako przejście z jednego okresu do drugiego, połączonych z kryzysem, np. Stanley Hall mówi o okresie dojrzewania jako metamorfozie w psychice młodego człowieka, nowych narodzinach.
D.J. Levinson, w Modelu okresów życia mówi o okresach przejściowych, w których załamuje się dotychczasowa struktura ustępując miejsca nowym sposobom. Także potoczna obserwacja wskazuje na okresy zastoju, i np. po nich następujące okresy gwałtownego rozwoju, nieoczekiwanych postępów nie zakończonych ćwiczeniem i wysiłkiem. Czasem jednak kryzysy są następstwem błędów wychowawczych, załamujących linię rozwojową - dla jednostek wrażliwych mogą być takimi zdarzenia historyczne, losowe, a nawet normatywne.
Przyjęcie koncepcji stadialnych nie jest tożsame z odrzuceniem tezy o ciągłości rozwoju. Każda następna faza jest kontynuacją poprzednich osiągnięć, a u podłoża „nowego” są ślady dawniejszych struktur i doświadczeń indywidualnych.
Wielu psychologów współczesnych podziela tezę Jeana Piageta(1964), że rozwój polega na transformacji pierwotnych, wyjściowych struktur w nową strukturę - istnieje więc ciągłość w zmienności zjawisk rozwojowych.
Ciągłość nie jest tożsama ze stabilnością. Kagan wyróżnił stabilność absolutną (dot. cech psych. związanych z rasą oraz właściwości psych. utrzymujące się dłuższy czas np. postawy i wartości); stabilność ipsatywną, dot. indywidualnych cech osobowych np. preferencji i skłonności do np. agresji, altruizmu; stabilność normatywną - względnie stała pozycja jednostki w grupie ad. Poziomu umysłowego, cech osobowości czy sprawności, np. badanie wystandaryzowanym testem wyznacza pozycję w grupie dziecka. Zaś ciągłość strukturalna dotyczy struktur poznawczych, opisana przez Piageta.
Podziały na stadia mają charakter HIPOTETYCZNY + zmienność społeczno-kulturowa zmian rozwojowych.
Akceleracja i retardacja
Działanie jest formą kontaktu ze światem, więc niemożliwa całkowita od niego niezależność (od czynników sytuacyjnych, środowiskowych)
Wewnętrzne struktury, myślenie w miarę rozwoju się komplikują: od prostego (konkrety) do abstrakcyjnego myślenia.
Przewidywanie zmian i reakcji pozwala na coraz doskonalszą adaptację.
PRZEBIEG ZMIAN ROZWOJOWYCH:
ROŻNICOWANIE (dyferencjacja); INTEGRACJA; ORGANIZACJA
ZMIANY ILOŚCIOWE (wzrost, waga, pojemność)
ZMIANY JAKOŚCIOWE(rodzaj myślenia, formy ,fazy, komplikacja, zastępowanie)
Kolejne stadia wiążą się z jakościowymi zmianami.
Osiągnięcie wcześniejszych stadiów wiąże się przechodzeniem do następnych.
Formy przechodzenia od stadium do stadium : łagodne i skokowe np kryzysy.
PERIODYZACJA ROZWOJU (STADIA):
OKRES PRENATALNY
NIEMOWLĘCTWO 1rż
WIEK PONIEMOWLĘCY 1-3 rż
WIEK PRZEDSZKOLNY 3-7 rż
MŁODSZY WIEK SZKOLNY 7-12 rż
WIEK DORASTANIA 12do18-19 rż
WCZESNA DOROSŁOŚĆ 20-35 rż
ŚREDNIA DOROSŁOŚĆ 40-55 rż
PÓŹNA DOROSŁOŚĆ powyżej 60 rż
Indywidualne różnice w tempie rozwoju (szybkości zmian) lub rytmie (stopień regularności zachodzenia zmian - nierównomierny rytm = dysharmonie rozwoju, łączą się z trudnościami w kształtowaniu orientacji P i L strony ciała, wyprzedzeniem rozwoju motoryki od sfery pojęciowo-słownej lub odwrotnie); zależność od płci (kobiety dojrzewają szybciej niż mężczyźni); akceleracja (przyspieszenie rozwoju w kolejnych pokoleniach); retardacja (zwolnione tempo rozwoju o podłożu biologicznym lub społecznym); stymulowanie rozwoju w wychowaniu i kulturze.
CZYNNIKI ROZWOJU:
dziedziczenie i środowisko (czyli dojrzewanie i uczenie) współwystępują ;oba równie ważne.
podmiotowość
aktywność i reaktywność
determinanty aktywności zewnętrzne (środowisko) i wewnętrzne(aktywność własna podmiotu)
Do zewnętrznych warunków aktywności zaliczamy: warunki środowiskowe, wymagania środowiskowe, wzorce środowiskowe(naśladowanie, modelowanie, identyfikacja, osoby znaczące, wychowanie). Najważniejsze : zamierzone.
Wewnętrzne warunki aktywności: możliwości jednostki (właściwości organiczne, już osiągnięty poziom rozwoju) , preferencje dotyczące form i rodzaju aktywności.
Determinanty zewnętrzne i wewnętrzne wyznaczają aktywność dziecka, która jest podstawowym czynnikiem wpływającym na rozwój.
SPOSOBY PATRZENIA NA ROZWÓJ : stadialny vs ciągły.
PODSTAWOWE OSIĄGNIĘCIA ROZWOJOWE W POSZCZEGÓLNYCH OKRESACH:
(por. Kornas-Biela w: Harwas-Napierała, Trempała, 2000, t. 2, s. 17-46; okres 1; por.Włodarski, Matczak 1998; okresy 2-6)
OKRES PRENATALNY (przedurodzeniowy) - Okres dynamicznych zmian i rozwoju, podzielony na 3 trymestry (3x3 miesiące). Okres rozwoju prenatalnego stanowi integralną część naszego życia; doświadczenia tego okresu wpływają na to, jak później postrzegamy świat, myślimy, uczymy się, reagujemy emocjonalnie, śnimy, jaki mamy biorytm i dominujące samopoczucie
I TRYMESTR
w 1 m-cu najbardziej intensywny rozwój, podwajanie swej wielkości każdego dnia: od 19 dnia - oczy, zaczątki ukł. nerwowego, cewa zamykająca się 21 dnia (z niej rdzeń kręgowy i nerwy obwodowe), od 21 dnia pulsuje serce, zamknięty krwioobieg, też pierwsze komórki ośrodkowego układu nerwowego i 3 pęcherzyki mózgowe (tyło-, śród - i przodomózgowie) 3 tydz. - zaczątki 33 kręgów (somity), 4 tydz. zaczątki narządów wew., kończyn, jama ustna, oczy, nos, 40 par mięśni wzdłuż ciała, pierwsze skurcze serca. Na koniec 1 m-ca łukowaty zarodek ma kilka tys. komórek, 0,5 cm dł, waga poniżej 1 g. pierwsze spontaniczne ruchy wynikiem samo generujących się impulsów nerwowych, których źródłem rdzeń.
W 2 m-cu - intensywna organogeneza. 5 tydz. - zaczątki stóp, dłoni, gruczołów rozrodczych (jąder i jajników) i narządów płciowych. Przegrody moczowo-odbytowa, serca, błony dzielące serce, płuca, trzewia, tkanka chrzęstna szkieletu, tkanka mięśniowa. Głowa powiększa się i twarz nabiera ludzkiego wyglądu, zarodek rośnie o 3-4 mm. W 6 tyg. - głowa największą częścią ciała, kostnienie płaskich kości czaszki, zawiązki palców dłoni i stóp, zawiązki zębów, barwnik w oku prześwitujący przez skórę; uformowane całkowicie serce, szczęka, żuchwa; tworzy się podniebienie i przewód nosowo-łzowy, wątroba produkuje komórki krwionośne, powstaje jelito ślepe, wyrostek robaczkowy, rozgałęzienie oskrzeli, mięśnie grzbietu, przepony, brzucha, kończyn, ustala się gonadalna tożsamość płciowa. Do 9 tyg zew narządy płciowe wyglądają podobnie. 7 tydz -głowa nadal powiększa się, szyja, szczęka dolna, zawiązki języka, przewody nosowe, kanały półkoliste ucha, małżowina uszna ma kształt odziedziczony po rodzicach, oddzielają się od siebie drogi moczowo-płciowe i przewód pokarmowy, pranercze oczyszcza krew, żebra i kręgi kostnieją, dziecko ma 2 cm. 8 tydz - głowa stanowi połowę ciała, gałki oczne przesuwają się z boków ku przodowi głowy i nabierają pigmentu, powieki, 2 dziurki nosa (zew przewody nosowe), ręce na boki ciała, główne linie papilarne, rozwój gruczołów dokrewnych (grasica, tarczyca, nadnercza), kubki smakowe, powstają błony mięśni gładkich, punkty kostnienia liczne, łechtaczka u dziewczynek a moszna u chłopców, serce bije 40-80 razy na minutę, dziecko ma 3 cm, ma ukształtowane wszystkie podstawowe narządy wewnętrzne, zewnętrzne narządy płciowe, serce bije rytmicznie, mózg koordynuje pracę narządów wew., wątroba i śledziona wytwarzają komórki krwiotwórcze, żołądek wydziela soki trawienne, przemiany węglowodanowe, nerki wychwytują kwas moczowy z krwi; kończy się organogeneza. Kilka tys. nowych neuronów przybywa w 2 m-cu co minutę (w 3 - co sekundę). Powstaje 5 pęcherzyków mózgowych, rozpoczyna się różnicowanie komórek kory mózgowej. W 6 tyg - pierwsze odruchy nerwowe, świadczące o współdziałaniu ukł. nerwowego mięśniowego. W 7 tyg. półkule mózgowe wypełnią górną część czaszki. W 43 dniu - oznaki fal mózgowych. Pierwsze ruchy tworzących się rąk i nóg (marionetkowe), rozwija się siatkówka oka, połączenia mózgowe, z których powstanie ośrodek wzroku, koniec rozwoju soczewki. W 7 tyg wargi wrażliwe na dotyk; 8 tydz - rozwój pęcherzyków mózgowych, ucha wewnętrznego.
W 3 miesiącu - rozpoczyna się płodowy okres życia, obserwuje się indywidualne cechy dziecka w wyglądzie i zachowaniu. W 9 tyg - prostowanie pleców, głowa nie opada na brzuch, zewnętrzne cechy płci, grubieje skóra i mięśnie, meszek lanugo na skórze; tworzy się tęczówka, powieki przykrywają oczy na dalsze 3 miesiące, pojawiają się zawiązki paznokci, hormon przysadki wydziela gonatropinę. Doskonali się zmysł dotyku, dziecko zaciska dłoń w piąstkę, niezależnie może poruszać kończynami; balansuje w macicy - ruchy ziewania, przeciągania się. Dziecko ma 4 cm, 3g. 10 tydz. - przybiera na wadze, rośnie o 1,5 cm, twarz ma proporcje dziecięce, zarasta podniebienie, zakończyły organogenezę: ślimak i narząd ucha, płuca, trzustka; pęcherzyk żółciowy produkuje żółć, szpik kostny podejmuje funkcję krwiotwórczą, mięśnie umożliwiają ruchy jelit. W 11 tyg skóra klatki piersiowej i ramion wrażliwa na dotyk , udział kciuka w zamknięciu dłoni, gruczoły powonienia. Kształtują się struny głosowe, jelita pokrywają błoną, trzustka wydziela insulinę do krwi, dziecko ma 6,5 cm, waga 9,5 g. W 12 tyg - powstaje otwór odbytowy, ślinianki, zakończa się rozwój strun głosowych, żebra i kręgi kostnieją, nerki wydzielają mocz do płynu owodniowego, kora nadnerczy wydziela hormony, dziecko waży 14 g i ma 7,5 cm. Powstaje nerw łączący gałkę oczną z potylicą. Dziecko zaczyna połykać wody płodowe, pojawiają się nieregularne ruchy klatki piersiowej, trening mięśni (czynności oddechowe, pokarmowe, fonacyjne), ruchy taneczne, choć nieodczuwalne przez matkę, dziecko w sposób czynny unika niepożądanych bodźców. Pojawia się aktywność mózgu charakterystyczna dla gatunku ludzkiego, o cechach indywidualnych (EEG). Wrażliwe środkowe i boczne a potem dolne części ciała.
II TRYMESTR - najbardziej intensywny wzrost po skończonej organogenezie, rozwój układu nerwowego; doskonalenie motoryki, osiągnięcie przez mózg pełnej liczby neuronów, mielinizacja (lepsze przewodzenie).
4 m-c- 25 cm, 20 dag; głowa stanowi 1/3 ciała. Na palcach poduszeczki dotykowe, linie papilarne (cechy indywidualne), serce przepompowuje 30 l krwi, tarczyca asymiluje jod i wydziela tyroksynę, organizm syntetyzuje białka, magazynowana tzw. brunatna tkanka tłuszczowa, zwiększa się ilość płynu owodniowego, bruzdy i zwoje mózgu, móżdżek, w przedniej części kory tworzy się mapa ruchowa i czuciowa ciała.
5 m-c - dziecko ma 30 cm, 40 dag. Porost włosów, rzęs, brwi, paznokci, można słuchać stetoskopem bicia serca, ślimak ucha ostateczna wielkość, w mózgu - bruzdy czołowa, ciemieniowo - potyliczna i ostrogowa, spoidło. Regularne fazy czuwania i snu; w zależności od odziedziczonego temperamentu, trybu życia i aktywności matki tworzą się indywidualne cechy dziecka. Czkawka. Stukanie w powłoki brzuszne matki - można stymulować ruchy dziecka. Od 17 tyg trenuje ssanie (może się urodzić ze zmacerowanym kciukiem).
6 m-c - proporcje ciała zbliżone do urodzeniowych, 35 cm i 50-70 g. Maź płodowa chroni skórę przed zmacerowaniem, więzadła stawowe, szkielet kostnieje, dziecko intensywnie magazynuje wapń, żelazo, białka, ciała odpornościowe; rosną włosy i paznokcie, dojrzewają narządy wew, w 7 m-cu płuca gotowe - umożliwią przeżycie w razie wcześniejszego urodzenia. Z 200 mld neuronów połowa ginie, nie znajdując dla siebie roli. Jeśli czynnik teratogenny (zaburzający np. stres matki) - zaburzy migrację lub tworzenie połączeń nerwowych, mogą pojawić się w późniejszym życiu problemy natury psychicznej. 60% snu to marzenia senne - faza REM; tworzą się odruchy bezwarunkowe - dowód dojrzałości dziecka. Intensywne porządkowanie i integracja sygnałów z narządów zmysłów staje się podstawą doświadczenia indywidualnego. Reaguje wyraźnie na silne światło, na ostry dźwięk połowa dzieci reaguje przestrachem.
III TRYMESTR - wzrasta możliwość przeżycia poza organizmem matki. Wcześniak - noworodek urodzony między 28 a 36 tyg życia - zależy to od płci (większa przeżywalność dziewczynek, wagi ciała, wad /chorób wrodzonych, przyczyn wcześniactwa).
Charakterystyczny - intensywny przyrost tkanki tłuszczowej, dzięki czemu dziecko podwaja wagę. Dziecko pije około 1 litra płynu owodniowego dziennie. Wybrużdża się kora mózgowa, zachodzą procesy uczenia i zapamiętywania, nabywania nawyków, pojawiają się pierwsze emocje, behawioralna aktywność dziecka przejawem pierwotnych form umysłu.
7 m-c - 30 cm, 90 - 135 dag, zanik lanugo (plecy, ramiona), zstąpienie jąder do moszny u chłopców, 6 warstw kory mózgowej, wzorce pamięciowe ruchów, powstają wzorce mimiczne. Intensywna bioelektryczna aktywność kory mózgowej, lateralne różnice półkul: lewa odpowiada za prawą stronę ciała i mowę i jest lepiej ukrwiona (odżywiona, dotleniona) w okresie płodowym. Prawa półkula - L ucho lepiej rozpoznaje muzykę, a P ucho - mowę. Od ilości testosteronu w płynie owodniowym w II trymestrze zależy praworęczność i lewopółkulowa dominacja mowy dziewczynek 10-letnich a specjalizacja prawej półkuli w rozpoznawaniu emocji u chłopców.
8 m-c - 180-220 dag, skóra różowieje, dziecko zaokrągla kształty; nadal dojrzewają narządy wew, zwłaszcza układ oddechowy.
9 m-c: na 2 tyg przed urodzeniem dziecko przestaje rosnąć, w jelicie grubym gromadzi się smółka (żółć, martwe komórki przewodu pokarmowego i połknięte włoski wypadającego lanugo). Hormony mogą spowodować nabrzmienie piersi dziecka. Rozwój zmysłów - dotyku, smaku, węchu, słuchu, wzroku, zmysłu bólu; nabywanie indywidualnych cech (aktywność ruchowa, reakcje na stres); uczenie się i pamięć zmysłowa i doświadczeń emocjonalno-społecznych. Kolejność funkcjonowania narządów zmysłów - dotyk, równowaga, węch, smak, słuch, wzrok. Wrażliwość na ból płodu większa im mniejsza mielinizacja. U dziewczynek szybsze kostnienie i rozwój słuchu, u chłopców wzrost, masa, obwód głowy i klatki piersiowej, ale podatniejsi na płodowe czynniki szkodliwe. Poród (38 tydz, 266 dni - 200 mln komórek) - ważne doświadczenie życiowe.
NIEMOWLĘCTWO (od ur. do 18 m-cy):
Narodziny inteligencji dziecka (zdolność do umysłowego antycypowania zdarzeń); początki uspołecznienia (zdolność do nawiązywania kontaktów z innymi ludźmi):
Noworodek: ruchy błędne (nieskoordynowane), reakcje odruchowo - bezwarunkowe (ssanie, wydzielanie śliny, odruch chwytny, odruch źreniczy), 4/5 aktywności to sen, zależny od otoczenia.
Doskonalenie sprawności ruchowej (pionowe utrzymanie głowy i odwracanie - 2/3 m-c ż., siedzenie - 8 m-c ż., raczkowanie - 9 m-c ż, pionizacja ciała - 10 m-c, chodzenie - ok. 1r.ż., dowolne chwytanie i wypuszczanie przedmiotów - 5 m-c, specyficznie ludzki chwyt pęsetkowy - 9 m-c
Myślenie sensoryczno - motoryczne podczas manipulacji, intencjonalność działania
Początki pośredniczenia działań - wykonywanie czynności pomocniczych dla osiągnięcia czynności zamierzonych
Zrozumienie stałości przedmiotu (12 -18 m-c)
Odkrycie własnej odrębności fizycznej
Początki interioryzacji myślenia - powstanie wewnętrznych reprezentacji poznawczych(18 m-c)
Zdolność rozumienia słów - początki mowy właściwej
Nawiązanie kontaktu z otoczeniem społecznym
Odzwierciedlanie emocjonalne i rodzenie się uczuć
WIEK PONIEMOWLĘCY:
Odkrycie JA psychicznego, pośredniczenie kontaktów z rzeczywistością przez wyobrażenia i słowa:
Umiejętność swobodnego poruszania się w przestrzeni
Zdolność koordynacji wzrokowo - ruchowej: 3 rż
Poznaje funkcje społeczne przedmiotów (przeznaczenie i zgodnie z nim nimi posługuje się)
Osiąga elementarny poziom samodzielności w zaspokajaniu swych potrzeb
Pełna interioryzacja myślenia (możliwość dokonywania operacji myślowych na materiale wyobrażeniowym; zdolność do naśladowania odroczonego)
Odkrycie własnej odrębności psychicznej, JA psychicznego (sprawstwo, chcę - nie chcę, zakazy - nakazy), elementarny poziom autonomii wobec świata
Początki mowy kontekstowej, uogólnień, podstaw języka, słownych kontaktów z otoczeniem (ok. 1000 słów w 3 rż)
Zabawy równoległe - obok siebie
Różnicowanie się reakcji emocjonalnych
WIEK PRZEDSZKOLNY:
Początki sprawowania kontroli nad własnym zachowaniem zgodnie z wymaganiami dorosłych; umiejętność współdziałania z rówieśnikami:
Autonomizowanie podstawowych czynności życia codziennego komunikatywności kontekstowej, poprawności artykulacyjnej i gramatycznej
Gotowość do nauki pisania
Wyodrębnianie się czynności poznawczych od działań praktycznych (początki uwagi dowolnej)
Zdolność do podejmowania zadań i podporządkowania się żądaniom społecznym
Początki panowania nad reakcjami emocjonalnymi
Zdolność do współpracy
Wiek pytań
Umiejętność odzwierciedlania złożonych sytuacji społecznych, sądy wartościujące (gł. odzwierciedlenie opinii dorosłych)
Pojawienie się standardów stanu idealnego, reguł postępowania
Początki odwracalności operacji umysłowych (zasada zachowania stałości i pojęcie liczby)
Sprawowanie kontroli nad własnym działaniem, współpraca z rówieśnikami
Gotowość do podjęcia nauki szkolnej
MŁODSZY WIEK SZKOLNY:
Zdobycie podstawowej wiedzy o świecie i sobie samym (wartościujące i normatywne elementy opisowe); opanowanie podstawowych środków poznawczych potrzebnych do porządkowania wiedzy; wejście w grupę rówieśniczą:
Systematyczne zdobywanie wiedzy staje się podstawową formą działalności
Rozwój dowolności procesów umysłowych i działania
Znaczny stopień kontrolowania reakcji emocjonalnych (11 - 12 l)
Zmniejszenie wpływu emocji na działanie
Myślenie na etapie operacji konkretnych, a pod koniec tego okresu pełna odwracalność (klasyfikowanie i szeregowanie)
Zdolność do zapamiętywania logicznego
Opanowanie mowy pisanej i wzrost świadomości językowej
przygotowanie do myślenia formalnego poprzez umiejętność dokonywania analizy kombinatoryjnej (uwzgl. wszystkich możliwych relacji między elementami zjawiska)
zdolność do operowania pojęciami abstrakcyjnymi
zdolność do decentracji (uwzględniania różnych aspektów tych samych rzeczy), także do decentracji społecznej (uwzględniania punktu widzenia różnych osób, różnych racji, względności)
zrozumienie wartości norm moralnych ; okres konwencjonalizmu moralnego
liczenie się z opinią grupy rówieśniczej
instrumentalna funkcja samooceny i tendencja do współzawodnictwa
kształtowanie się JA idealnego
WIEK DORASTANIA:
Integracja, samoświadomość, autonomia:
Okres ten ma charakter konfliktowy (samodzielność vs zależność, konflikty wewnętrzne, krytycyzm, JA realne i JA idealne, zróżnicowane tempo rozwoju i możliwości itp)
Rozwój krytycyzmu myślenia dzięki zdolności do decentracji i wieloaspektowego patrzenia na rzeczy, myślenie hipotetyczno - dedukcyjne)
Stopniowe uniezależnianie się od autorytetów
Zdolność do rozumienia relatywności pewnych prawd oraz rozumienia umowności niektórych społecznych ustaleń
Pełna samoświadomość dzięki koordynacji perspektyw czasowych
Ugruntowanie poczucia tożsamości i tworzenie wizji przyszłości
Autonomia moralna
Ukierunkowanie myślenia na sferę możliwości
Dzięki systematyzacji operacji umysłowych wzrost integracji osobowości a także takie strukturalizowanie sytuacji problemowych, by nie pominąć żadnego aspektu
Uniwersalizacja operacji umysłowych(mogą służyć poznawaniu dowolnych treści) oraz formalny charakter myślenia(uniezależnienie się jego przebiegu od treści)
Indywidualizacja zachowania, zainteresowań, stylu kontaktów interpersonalnych
Świadome przekształcanie rzeczywistości, autonomiczne sterowanie swoim dalszym rozwojem
Powstają możliwości do integracji, autonomizacji, samoświadomości
DOROSŁOŚĆ (Przetacznik-Gierowska, Tyszkowa, 1996, t.1, s. 236-237)
Związki intymne, zainteresowanie pracą, byciem w rolach (macierzyństwo, ojcostwo, różne rodzaje twórczości, przekształcania rzeczywistości, rozwoju, realizacji planów życiowych - spełnienia, porażki)
Praca zawodowa w średniej dorosłości, relacje, filozofia życia, mniejsze skupienie na dzieciach - rozwój własny, związku, generatywność. Kryzys połowy życia (u połowy Polaków).
Późna dorosłość - refleksja, wnuki, pamięć biograficzna, chęć dawania siebie innym, bycia pożytecznym, bilans życia.
Myślenie:
stadium formalne - 17 -25 lat - wzrasta zdolność do wysiłku umysłowego, generowanie rozumnych celów życiowych i realizowanie ich; konsolidacja schematów osobowościowych (poczucia tożsamości, interpersonalne czyli społeczne Ego, umiejętności zawodowe, moralne normy społeczne i osobiste);
Stadium przeddialektyczne - 25- 35 rż - rozwój świadomości i kształtowanie dojrzałych systemów Ego; poczucie sprawstwa, własnych kompetencji poznawczych, zdolność do empatii, miłości, relacji społecznych; konstruktywna aktywność społeczno - poznawcza, samowiedza, samokontrola, doświadczanie sprzeczności (dialektyka) i konfliktów moralnych nie doprowadza do dezintegracji Ego i utraty tożsamości indywidualnej dzięki mechanizmom obronnym.
Stadium operacji dialektycznych - 35-55 rż - pogorszenie funkcjonowania zasobów - energii umysłowej, zdolności do wyłączania nieistotnych schematów, uczenia logiczno-treściowego. Kryzys połowy życia można przezwyciężyć dzięki pojawiającym się operacjom dialektycznym, łączącym formalno-operacyjne systemy z praktycznym doświadczeniem i aktywnością środowisku, pozwiększa umiejętności radzenia sobie z przeciwnościami losu; nowe strategie łączenia niezgodnych czy sprzecznych systemów (własnych ambicji z oczekiwaniami społecznymi). Wyrazem braku rozwoju i nieradzenia sobie są procesy regresyjne, mechanizmy obronne usztywnione, stereotypy, unikanie konfliktów, stagnacja, choroby psychosomatyczne, zaburzenia osobowości.
Stadium operacji transcendentalnych - 55- 60 - 75 rż operacje te są szczególnym rodzajem operacji dialektycznych, uruchomiają się nie tyle podczas działalności praktycznej, co wspomnieniowej, refleksji, rad, pogawędek. Procesy wykonawcze, oczyszczone z przymusu czynności i przetwarzania danych - trudności w działaniu praktycznym zanikają w procesie konceptualizacji. Wyostrza się pamięć autobiograficzna. Łatwość tworzenia teorii, reguł, zasad, decyzji, opinii. Ważna rola seniorów w wielu kulturach (…czy kult młodości, ucieczka od starości to karlenie kultury?...)
TEORIA stadialna dotycząca okresu dorosłości Juana Pascuala-Leone 1979 - kontynuacja myśli Jeana Piageta (jw.)
Opracowała dr Ewa Kiliszek
Strona17