GENERATYWIZM CHOMSKY`EGO

Gramatyka generatywna zamierza wyjaśnić kompetencję mówiącego (słuchającego) w zakresie tworzenia (rozumienia) zdań danego języka, polegającą między innymi na tym, że każdy mówiący jest zdolny do konstruowania zdań, których dotąd nie zbudował, a słuchający do rozumienia zdań, których dotąd nie słyszał. Inaczej mówiąc, każdy użytkownik języka jest w stanie rozstrzygnąć, czy dane zdanie należy do języka, w którym się wypowiada (jest poprawne w tym języku), czy też doń nie należy (jest w nim niepoprawne). Zdolność ta tłumaczy się faktem rozporządzania przez mówiącego skończoną liczbą reguł gramatycznych, za pomocą których tworzy on syntagmy i zdania ze znanych sobie wyrazów.

Gramatyka generatywna jest skończonym zbiorem reguł (zwanych regułami gramatycznymi), który wymienia wszystkie ciągi i przypisuje każdemu z nich opis strukturalny, na który składa się zbiór elementów tworzących ciąg, jego szyk wewnętrzny i zewnętrzny oraz każda inna informacja gramatyczna potrzebna do określenia sposobu, w jaki dany ciąg został użyty i zrozumiany.

Teoria generatywna nie jest gramatyką mówiącego (to jest systemem, który wyjaśnia sposoby kodowania przekazu przez nadawcę), ani też słuchającego (to jest systemem opisującym sposoby dekodowania otrzymanego przekazu). Jest ona neutralna względem rozróżnienia nadawca-odbiorca.

Według Chomsky'ego (1965) należy rozróżniać kompetencje mówiącego, czyli jego zdolność rozpoznawania i stosowania reguł gramatyki od realizacji aktu mowy (ang. performance). Gramatyka generatywna wyjaśnia kompetencje, lecz nie realizację.

Zdaniem Chomskiego istnienie wrodzonej kompetencji językowej pozwala ludziom na przyswojenie sobie systemu składającego się ze skończonego ciągu symboli kodujących pewne znaczenia i operowanie tymi symbolami przy użyciu reguły semantycznych i syntaktycznych. Czyli mówiąc krótko, kompetencje językowe umożliwiają opanowanie języka. Każde dziecko, niezależnie skąd pochodzą jego rodzice jest w stanie nabyć, jako pierwszy, dowolny język naturalny. Ta powszechnie znana prawda jest, zdaniem Chomskiego, dowodem na to, że wrodzona kompetencja językowa pozwala ludziom na opanowanie podstawowych zasad syntaktyki (nazywanych niezmiennikami językowymi - language invariants) wspólnych wszystkim istniejącym językom. Te wspólne wszystkim naturalnym językom zasady określił mianem gramatyki uniwersalnej. Do swojej teorii Chomski wprowadził także pojęcie gramatyki generatywnej. Gramatyka generatywna jest najprostszym i zupełnym zbiorem reguł pozwalającym na generowanie poprawnych zdań w konkretnym języku. To dzięki niej dzieci potrafią używać języka w sposób twórczy. Jej zastosowanie nie ogranicza się do generowania nowych konstrukcji zdaniowych ale także do rozumienia wypowiedzi nie słyszanych wcześniej.

Podstawowe własności gramatyki generatywnej

1. Idealizacja rzeczywistości językowej = ograniczenie branych pod uwagę danych, uproszczenie zjawisk problematycznych wewnątrz danej dziedziny

Idealizacje w gramatyce generatywnej Chomsky'ego:

• homogeniczność społeczności użytkowników języka

• idealny mówiący i idealny odbiorca

• momentalne nabywanie języka

2. Formalny charakter teorii = gramatyka winna mieć postać sformalizowanych reguł - nie polega na inteligencji użytkowników

3. Tolerancja epistemologiczna = jeśli teoria osiągnęła głębię wyjaśniania w ograniczonej dziedzinie, to można i należy tolerować jej nieadekwatności empiryczne

4. Natywizm = próba sformułowania warunków koniecznych i wystarczających dla systemu, by był on językiem ludzkim. Warunki te stanowią wrodzoną organizację określającą, co stanowi doświadczenie językowe i jaka wiedza powstaje na bazie tego doświadczenia

5. Mentalizm = rozwinięta w trakcie przyswajania języka wewnętrzna reprezentacja systemu reguł do budowania zdań, ich rozumienia i posługiwania się nimi

Język jest przede wszystkim narzędziem myślenia i wyrażania myśli, a nie narzędziem komunikacji

Składniki lingwistyki:

1. Teoria języka (gramatyka generatywna), która ma wyjaśnić twórczy charakter umiejętności językowych (kompetencji językowej), czyli w jaki sposób ze skończonej liczby elementów i za pomocą skończonej liczby reguł można skonstruować nieskończoną liczbę zdań gramatycznych danego języka

2. Poza gramatykami generatywnymi poszczególnych języków istnieje metagramatyka (= ogólna teoria języka) - w obrębie której definiowane są podstawowe pojęcia lingwistyki, np. zdanie, fonem itp.

3. Trzecim składnikiem jest wykonanie (performance), badanie wszystkich tych czynników, które poza kompetencją językową wpływają na kształt i akceptowalność rzeczywistych wypowiedzi.

Gramatyka generatywna = wiedza językowa w postaci formalnego modelu wytwarzania wszystkich możliwych, a nie tylko obserwowanych, zdań gramatycznych danego języka, przy czym zdanie gramatyczne nie musi być sensowne semantycznie, np. Bezbarwne zielone idee śpią szalenie

Przebieg generowania = system reguł czyli następujących po sobie w określonej kolejności operacji, przedstawiających przejście od jednego schematu wyjściowego zdania prostego do wszystkich zdań gramatycznych tego języka

Pierwsza gramatyka generatywna

(zaproponowana w Syntactic Structures)

składała się z 3 członów:

• gramatyki struktur frazowych

• gramatyki transformacyjnej

• morfofonematyki

2

---